Việt Nam Nữ Lưu Lẫm Liệt
                          Thiết Thạch Tâm Can Cô Giang

    Nguyễn Minh Thanh biên soạn

    ( Thiết Thạch tâm can: chữ đặt của cụ PBC )
    Dưới đây là trích đọan trong vở tuồng cải lương nói về " Cuộc Khởi Nghĩa Yên Báy " của Viêt Nam Quốc Dân Đảng, do soạn giả Thành Công viết trước năm 1975.

    * - Đoạn "nói lối" rất bi hùng của Đảng Trưởng Nguyễn Thái Học ( Minh Chí ):

    " Ôi nước lửa đêm ngày thêm ráo riết!
    Làn sóng xâm lăng vẫn tràn mạnh như thác đổ núi băng.
    Những tưởng cuộc đấu tranh sẽ dẹp tan cơn sóng dậy đất bằng,
    Nào hay đâu bao nguyện ước đã tan tành theo bọt nước..."

    * - Ca Lý Con Sáo

    1. Cô Giang ( Bạch Huệ )

    Em bán không câu nệ lỗ lời bao nhiêu
    Miễn qua ngày nuôi thân
    Đỡ kiếp đời gian truân
    Năm tháng cơ hàn
    Lê thân khắp xóm làng
    Lụa nấy là lụa tốt
    Chị em mua đến đây cầm xem
    Để rồi em đi nơi khác
    Ai xót thương hãy mua dùm em

    2.Nguyễn Khắc Nhu (Thành Công )

    Tiếng của ai rao lụa in là chị Giang
    Một thân đầy gian nan
    Để giúp nước cứu dân
    Đâu hay tin chồng
    Đang lâm cảnh khốn cùng
    Vậy đồng cùng theo kịp bước
    Để báo tin cho chị tường tri
    Cùng chồng chị tận mắt
    Kẻo đớn đau phút giây lìa tan
    - Chị Giang... - Chị Giang...!!" ( ngưng trích )
    Nữ Lưu Lẫm Liệt Cô Giang

    1 - Thơ của Cô Giang:

    Tuyệt Mệnh Thi
    Thân không giúp ích cho đời!
    Thù không trả được cho người tình chung!
    Dẫu rằng đương độ trẻ trung,
    Quyết vì dân chúng thề lòng hy sinh.
    Con đường tiến bộ mông mênh,
    Éo le hoàn cảnh buộc mình biết sao!
    Bây giờ hết kiếp thơ đào,
    Gian nan bỏ mặc đồng bào từ đây!
    Dẫu rằng chút phận thơ ngây,
    Sổ đồng chí đã có ngày ghi tên;
    Chết đi dạ những buồn phiền,
    Nhưng mà hoàn cảnh truân chuyên buộc mình!
    Đảng kỳ phấp phới trên thành,
    Tủi thân không được chết vinh dưới cờ.
    Cực lòng nhỡ bước sa cơ,
    Chết sầu chết thảm có thừa xót xa!
    Thế ru! Đời thế ru mà?
    Đời mà ai biết? Người mà ai hay?
                         Nguyễn Thị Giang

    2 - Thơ của người biên soạn:

    Cô Giang Tuẫn Tiết
    Cây Đề quán nước chỗ... trùng hoan
    Uống bát trà xanh vọng... Thổ Tang
    Phát súng tuẫn thân: - tia chớp sáng
    Hương linh liệt phụ: - ánh quang vàng
    Tình nhà tha thiết niềm cao cảm
    Nợ nước ngậm ngùi nỗi ngổn ngang
    Dân, Quốc lầm than... cam vĩnh biệt
    Ân cần đồng chí... gắng chu toàn...!!

                Nguyễn Minh Thanh khấp tác

    Lũ Khốn Kiếp
    Quần áo tử thi chẳng mặc vào
    Khám xong chúng để... thế là sao ??
    Tóc tai rũ rượi đàn ruồi đậu
    Thân thể hanh hao lũ kiến cào
    Khốn kiếp pháp y bầy dã thú
    Ác đồ mật thám bọn ung bào
    Thương luân bại lý đời nguyền rủa
    Hậu bối xem xong bỗng nghẹn ngào...!!

                Nguyễn Minh Thanh khấp tác

    A - Lược Sử :
Cô Giang (1906–1930), tên đầy đủ Nguyễn Thị Giang, là một nhà cách mạng. Bà tham gia chống thực dân Pháp và là vợ của Ông Nguyễn Thái Học - Đảng Trưởng Việt Nam Quốc Dân Đảng.
    Người tỉnh Bắc Giang, con của Ông Nguyễn Văn Cao và Bà Nguyễn Thị Lưu, là em ruột Nguyễn Thị Bắc, tức Cô Bắc.
    Gia nhập đội ngũ kháng Pháp:
    Cô Giang: (1909-1930)Sau khi học xong lớp nhất, Cô Giang cùng chị ruột là Cô Bắc (Nguyễn Thị Bắc) được nhà ái quốc Nguyễn Khắc Nhu kết nạp vào tổ chức... và rồi gia nhập Việt Nam Quốc Dân đảng của Ô.Nguyễn Thái Học.
    Vào một buổi chiều từ Phú Thọ về xuôi, sau khi hội họp xong với các đồng chí, hai người đã ghé Đền Hùng. Cô và Ô. NTH vào đền thờ Tổ để cùng thề hẹn...
    Theo Nhượng Tống, thì trong buổi ấy, Cô Giang đã xin Nguyễn Thái Học giao cho một khẩu súng lục, và hứa rằng:
    "- nếu Học chẳng may chết vì nước, thì Giang cũng xin lấy khí giới này mà chết theo chồng!"
    Trong Việt Nam Quốc Dân Đảng, Cô Giang giữ chức Tổng thư ký của đảng. Cô cùng chị là Cô Bắc phụ trách việc truyên truyền, làm binh vận và liên lạc giữa các cơ sở đảng ở Bắc Giang, Bắc Ninh, Phú Thọ, Vĩnh Yên, Yên Bái... Và bất cứ ở nơi đâu, hai chị em đều hoàn thành nhiệm vụ một cách xuất sắc.
    Khi công cuộc chuẩn bị Tổng Khởi Nghĩa chưa hoàn tất, thì cuối năm 1929 tại Bắc Giang, một cơ sở chế bom bị tai nạn phát nổ. Và đầu năm 1930 giặc Pháp bắt giữ nhiều đảng viên đồng thời khám phá ra rất nhiều cơ sở chế tạo vũ khí.
    Trước tình hình bất lợi, Ô. Nguyễn Thái Học cho triệu tập hội nghị khẩn cấp, quyết định tiến hành khởi nghĩa tại nhiều nơi vào đêm mùng 10, rạng ngày 11 tháng 2 năm 1930. Tuy nhiên, do trở ngại truyền tin, có nơi không cùng một lúc...!!
    Chị em Cô Giang nhiệm vụ vận chuyển vũ khí từ Phú Thọ lên Yên Báy bằng xe lửa. Họ giả làm người buôn bán gạo, cám, hoa quả... với những gồng gánh cồng kềnh nhưng phía dưới là mã tấu, lựu đạn và súng ống...

    B - Khởi nghĩa thất bại:

    Cuộc khởi nghĩa thất bại, Nguyễn Thái Học cùng nhiều đồng chí nòng cốt của ông, trong đó có Cô Bắc đều bị giặc bắt. Nghe tin chồng bị bắt ngày 20 tháng 2 năm 1930, Cô Giang đã nghĩ đến kế hoạch táo bạo là tấn công nhà tù Hỏa Lò (Hà Nội) để giải thoát cho Nguyễn Thái Học và các người khác.

    Kế hoạch chưa kịp thực hiện, thì ngày 16 tháng 6 năm 1930, Cô Giang nghe tin giặc Pháp đã đưa Ô.Nguyễn Thái Học và 12 đồng chí từ Hà Nội lên Yên Báy, để xử chém vào ngày hôm sau là ngày 17 tháng 6.

    Tức thì, Cô cải trang, giấu khẩu súng lục trong người rồi đi tàu hỏa lên đó xem xử.  Xong, lặng lẽ trở về phòng trọ viết hai bức thư tuyệt mệnh trên trang giấy khổ nhỏ, bằng bút chì xanh.

    Lá thư thứ nhất gửi cho cha mẹ Ô.Nguyễn Thái Học.
    Lá thứ hai gửi cho chồng nơi chín suối.

    Viết xong thư, Cô Giang ra chợ mua khúc vuông vải trắng, thắt ngang đầu để tang chồng. Rồi đáp tàu hỏa về Vĩnh Yên, làng Thổ Tang, quê Nguyễn Thái Học, ngay buổi chiều tối hôm đó.

    C - Cô Giang Tuẫn Tiết:

    - Đêm 17 tháng 6, Cô Giang về Thổ Tang, nhưng không ghé nhà Nguyễn Thái Học vì mật thám bao vây. Cô đến nhà Dì ruột của Nguyễn Thái Học. Qua người Dì, Cô nhắn với gia đình Nguyễn Thái Học là Cô sẽ tuẫn tiết theo chồng. Và nhờ người Dì trao một đồng hồ quả quít có giây chuyền vàng cho gia đình Nguyễn Thái Học, rồi từ giả mọi người.

    Vào sớm, ngày 18 thang 6 năm 1930, trên đường đi Cô ghé quán trà bên gốc Cây Đề nằm ở ngã ba đường. Nơi đấy, Cô và Ô.Nguyễn Thái Học từng nghỉ chân, trò chuyện, thuộc xã Đồng Vệ, cách làng Thổ Tang chừng một cây số.

    Sau khi uống bát nước trà xanh, từ biệt bà chủ quán, Cô đến đứng dưới gốc Cây Đề, mắt nhìn về hướng làng Thổ Tang và tự kết liễu đời mình qua mang tai bằng khẩu súng lục mà Ô.Nguyễn Thái Học tặng Cô ở đền Hùng...!!

    Cô Giang đã y lời:"- nếu Học chẳng may chết vì nước, thì Giang cũng xin lấy khí giới này mà chết theo chồng!"

    Bấy giờ, Cô mặc áo dài trắng, quần lụa thâm, đầu vấn khăn tang.
    Đó là ngày 18 tháng 6 năm 1930. Khi ấy, Cô đã có mang mấy tháng. Tên tri phủ Vĩnh Tường trình tỉnh khám qua, rồi báo về Hà Nội cho mật thám đem pháp y tới khám lại.

    Trong lúc khám nghiệm, chúng thu hai lá thơ. Do tên ký “Nguyễn Thái Học phu nhân”, chúng biết là Cô Giang. Nên chúng tìm cách trả thù nơi tử thi.

    Sau khi lột quần áo ra khám nghiệm xong, chúng không mặc trả lại. Và còn để thi hài bộc lộ dưới ánh nắng, dưới nước mưa, dưới sự bâu hút của ruồi, nhặng, đến hai, ba hôm, rồi mới cho mai táng...! ( theo Nhượng Tống Hoàng Phạm Trân )

    D - Phụ truyện: 

Sử truyện Cô Giang, giống y Sử truyện Ô. Phạm Hồng Thái năm 1924.
    Ô.Phạm Hồng Thái: nhà cách mạng VN trong Phong Trào Đông Du và có chân trong Tâm Tâm Xã của cụ Phan Bội Châu.

    Chiều ngày 18 - 6 -1924, khi biết tin viên Toàn Quyền Đông Dương Martial Henri Merlin sẽ dự dạ tiệc ở khách sạn Victoria trên đảo Sa Diện (Sa Mian), Quảng Châu, Ô.PHT bèn giả dạng làm phóng viên, vào được khách sạn và ném bom vào giữa bàn tiệc mông giết tên Merlin. Nhưng may cho hắn, hắn chỉ bị thương và chui trốn xuống gầm bàn... Một số thực khách người Pháp chết ngay tại chỗ, trong đó có tên Lãnh Sự Pháp Quảng Đông là Louis Cordeau.

    Lập tức, Anh hùng Phạm Hồng Thái bị bọn cảnh binh và mật thám bao vây truy bắt rất ngặt nghèo. Ông chạy đến dòng sông Châu Giang (Pearl River), cùng đường, bèn gieo mình xuống dòng nước đang chảy siết tự vẫn, để khỏi rơi vào tay giặc. Lúc ấy mới 29 tuổi đời !!

    Sau khi vớt được thi hài Ông, bọn giặc Pháp rất tiểu tâm căm thù, chúng không cho chôn cất liền, mà để ruồi bâu kiến đậu đến mấy ngày!! Bị cư dân phản đối và nguyền rủa thậm tệ về việc vệ sinh, chúng mới cho nhà cằm quyền Trung Hoa mai táng tại chân đồi Bạch Vân.

    Tháng 3 năm 1925,cảm phục sự hy sinh cao cả của nhà cách mạng trẻ tuổi VN, tỉnh trưởng Quảng Châu là Hồ Hán Dân đã cho cải táng hài cốt anh hùng PHT vào khu Lăng Mộ công viên Hoàng Hoa Cương, trước sự tham dự kính cẩn của những nhà cách mạng Việt Nam. Khi ấy, đích thân cụ Phan Bội Châu đã viết bài “Văn Tế truy điệu liệt sĩ Phạm Hồng Thái!”. Năm 1958 do việc mở rộng đường sá, phần mộ anh hùng PHT lại di dời một lần nữa cho tới hôm nay.

     Phần Kết: Đến đây, hậu sinh xin kết thúc Sử truyện : Thiết Thạch Tâm Can Cô Giang , với bài thơ nhỏ và câu đối kính cẩn dâng vị Nữ Lưu Lẫm Liệt:  
 
    Trung Liệt Phu Nhân
    Thù chồng chất ngất tầng mây trắng
    Hận nước bao la mặt biển xanh
    Lớp lớp sóng sau hằng kính ngưỡng
    Thiên thu thương tiếc niệm khuê danh.

      Câu đối:     
                           
    " Quí thể điêu tàn..., anh thư hy sinh trân trọng tình Tổ Quốc...!
    Phương danh trường cửu..., nữ lưu tuẫn tiết thiết thạch nghiã phu thê...!"

    Ngoài ra, còn có Câu đối không biết tên tg :
    Thiên cổ anh thư thiên cổ rạng
    Tứ thời hoa quả tứ thời hương.
    Viễn xứ đêm dài không ngủ... Cố quốc trùng trùng mây bay.
..
    Nguyễn Minh Thanh hiệu đính và biên tập
    ( GA, 19 - 2 - 2023 )

    *Tiện đây: Trân trọng cám ơn quí độc giả đã bổ túc vở tuồng cải lương nói về " Cuộc Khởi Nghĩa Yên Báy " của Viêt Nam Quốc Dân Đảng, do soạn giả Thành Công viết trước năm 1975.