Dec 13, 2024

Thơ dịch

Bài Thơ Ông Già Nón Lá Ba Mươi Vần Dạy Cho Các Con
Hạ Thái Trần Quốc Phiệt * đăng lúc 02:20:16 PM, Mar 22, 2018 * Số lần xem: 1293
Hình ảnh
#1

 

See the source image

           Bài Thơ Ông Già Nón Lá Ba Mươi
                                                  Vần Dạy Cho Các Con


Nguyên bản Hán Nôm:  PHÚ LẠP ÔNG TAM THẬP VẬN THỊ NHI TÀO
của Hiệp Biện Đại Học Sĩ Trần Đình Túc

Chủ biên:   - Trần Đình Tài, San Diego, Cali, USA

Diễn nghĩa:- Trần Đại Vinh, Giảng viên khoa ngữ học Đại Học Văn Khao Huế

                   - Linh Đàn Nguyễn Hữu Kiểm, nhà nghiên cứu Hán Nôm, Gò Vấp, Sài Gòn.

Diễn thơ :   - Hạ Thái Trần Quốc Phiệt, Thung Lũng Hoa Vàng, Cali, USA.

                   - Trần Lê Khánh, Sài Gòn.

Đây là bài thơ dài nhất trong bộ Tiên Sơn Thi Tập, gồm 120 câu.

(Đã ấn hành năm 2017, tại San Diego, sách dày 500 trang, khổ 8.5 x 11)

 

                                                      *

 賦笠翁三十韻示兒曺是日開筆

PHÚ LẠP ÔNG TAM THẬP VẬN THỊ NHI TÀO
                         (thị nhật khai bút)

歷颺南朔暨西東    Lịch dương Nam Sóc kỵ Tây Đông  
不負生平学問功    Bất phụ bình sinh học vấn công
父母髮膚幸無恙    Phụ mẫu phát phu hạnh vô dạng
荣華憔悴計何窮    Vinh hoa tiều tụy kế hà cùng
胡床几坐遇三冬    Hồ sàng ngột tọa quá tam đông
否極還知有泰通    Bĩ cực hoàn tri hữu thái thông
老福強年渾未享    Lão phúc cường niên hồn vị hưởng
鴻恩優養到龍鐘    Hồng ân ưu dưỡng đáo long chung
歸舟乆不越三江    Quy chu cửu bất việt Tam Giang
懷祖思鄉積滿腔    Hoài tổ tư hương tích mãn khang
胸甚寒人投炬礼    Não thậm hàn nhân đầu nhất cự
亂烽誰瞰問門傍    Loạn phong thùy hám vấn môn bàng  
遶膝孫曾樂不支    Nhiễu tấc tôn tằng lạc bất chi(câu13)

斑聯少長歲参纔     Ban liên thiếu trưởng tuế sâm si  
但期成立愚而魯     Đản kỳ thành lập ngu nhi lỗ
是我门遊福德基     Thị ngã môn du phước đức ki
柱杖江頭賊式微     Trụ trượng giang đầu phú thức vi
橫斜梅影正疎稀     Hoành tà mai ảnh chính sơ hy
由來事物無常定     Do lai sự vật vô thường định
嘆息歸興日夕暉     Thán tức quy hưng nhật tịch huy
遺言信俸及脈魚     Di ngôn tín trạch cập đồn ngư
誦讀詩書與古居     Tụng độc thi thư dĩ cổ cư
傒应事爲符大有    Hề ứng sự vi phù đại hữu
咸如之後湛孚如    Hàm như chi hậu kế phù như
恍然身世在陶卢    Hoảng nhiên thân thế tại Đào Lô
知識渾無自一愚    Tri thức hồn vô tự nhất ngu
耳目暮年聾且眊    Nhĩ mục mộ niên lung thả mạo
心神狂梦咱都喻    Tâm thần do mộng thính đô du
百醉南山祝夀齊    Bách túy Nam sơn tụng thọ tề
尊親畎畝未全迷    Tôn thân quyến mẫu vị toàn mê

芹忱原效華封祝(頒)前祝改頒  Cần thầm nguyên hiệu
hoa phong chúc (tụng) tiền Chúc cải Tụng :
Chữ Chúc trước đổi ra là Tụng)

圣敏改改望日躋    Thánh kính tư tư vọng nhật tê
習静山家景亦佳    Tập tĩnh sơn gia cảnh diệt giai
昔年興賞與人偕    Tích niên hứng thưởng dữ nhân giai
近未朝文書齋伴    Cận lai triêu tịch thư trai bạn
見說莲生滿水涯    Kiến thuyết bồng sinh mãn thủy nhai

利名意冷併心灰    Lợi danh ý lãnh tính tâm hôi   
春色自謀還未果    Xuân sắc tự mưu hoàn vị quả
碧桃榴火隔墙開    Bích đào lựu hỏa cách tường khai
书生本色認未真    Thư sinh bản sắc nhận vị chân
壯歲王逾利用賓    Tráng tuế vương du lợi dụng tân
舊讀坤貞從幹事    Cựu độc khôn trinh tòng cán sự
無成二字記心身   Vô thành nhị tự ký tâm thân
平生酷愛是詩文    Bình sinh khốc ái thị thi văn
老至閑來意僉勤    Lão chí nhàn lai ý thiêm cần
率口哦成隨命筆    Suất khẩu nga thành tùy mệnh bút
無心舒卷似遊雲    Vô tâm thư quyển tự du vân
身世生逢八紀元    Thân thế sinh phùng bát kỷ nguyên
郡朝半在半田園    Quận triều bán tại bán điền viên
劳劳還有休休日    Lao lao hoàn hữu hưu hưu nhật
樂叙天綸與子孫    Lạc tự thiên luân dữ tử tôn
松柏菁菁耐歲寒    Tùng bách thiến thiến nại tuế hàn
思人覩物獨盤桓    Tư nhân đỗ vật độc bàn hoàn
他鄉舊侶風霜後    Tha hương cựu lữ phong sương hậu
感慨当年賦來蘭     Cảm khái đương niên phú vị lan  
艸木延蔓尚不删    Thảo mộc diên man thượng khả san
紛孥俗慮掃千般     Phân noa tục lự tảo thiên ban
困知道向清來勝     Khốn tri đạo hướng thanh lai thắng
养善性初生覺还     Dưỡng thiện tính sơ sinh giác hoàn
凡事須知有後先     Phàm sự tu tri hữu hậu tiên
未來過去老而傳     Vị lai quá khứ lão nhi truyền
細思禍福惟人召     Tế tư họa phúc duy nhân triệu  
两較銖施造化權     Lưỡng giảo thù thi tạo hóa quyền  
追憶卢庭奏九蕭     Truy ức lô đình tấu cửu tiêu   
太和景象筆難描     Thái hòa cảnh tượng bút nan miêu
祈今輯睦傳中外     Kỳ kim tiếp mục truyền trung ngoại
壤夆衢歌挽盛朝     Nhưỡng kích cù ca vãn thịnh triều
每逢山水有嘉希     Mỗi phùng sơn thủy hữu gia hào
杜社開樽憶故交     Đỗ xã khai tôn ức cố giao
世路干戈音問杳     Thế lộ can qua âm vấn yểu
令人醉德似醇醪     Lệnh nhân túy đức tự thuần lao
强壮当年負氣豪     Cường tráng đương niên phụ khí hào
風波嵐瘴耐掌劳     Phong ba lam chướng nại vi lao     
老天直與人方便     Lão thiên trực dữ nhân phương tiện
晝俺柴扉睡亦牢     Trú yểm sài phi thụy diệc lao
牛齋睡起放高歌     Ngọ trai thụy khởi phóng cao ca
世事方來柰老何     Thế sự phương lai nại lão hà
人海升沉之仕己     Nhân hải thăng trầm chi sĩ kỷ
桑蓬初志欲消磨     Tang bồng sơ chí dục tiêu ma
林泉局外事如麻     Lâm tuyền cuộc ngoại sự như ma
彩鳳啣書屡到家     Thái phượng hàm thư lũ đáo gia
搜索枯腸無善術     Sưu tác khô trường vô thiện thuật
閑情矧被白雲遮     Nhàn tình thẩn bỉ bạch vân già
和同氣象屬三阳     Hòa đồng khí tượng thuộc tam dương  

齎送猶聞滿路茫     Lãi tống do văn mãn lộ mang   
南北胡笳聲未歇     Nam Bắc hồ già thanh vị yết
何人醉倒臥沙場     Hà nhân túy đảo ngọa sa trường
新春對客計行庚     Tân xuân đối khách kế hành canh
博得人間話老成     Truyền đắc nhân gian tự lão thành
自愧旁觀無献賛     Tự quỷ bàng quan vô hiến thế
年年翹首望昇平     Niên niên kiều thủ vọng thăng bình
當前水碧與山青     Đương tiền thủy bích dữ sơn thanh
幾度登臨杖屢停     Kỷ độ đăng lâm trượng lũ đình
如許清高長在望     Như hứa thanh cao trường tại vọng
貽謀孫子築芳高     Di mưu tôn tử trúc phương đình
去秋七八苦炎烝     Khứ thu thất nguyệt khổ viêm chưng
今歲寒威澟烈騰     Kim tuế hàn uy lẫm liệt đằng
願得五風还十兩     Nguyện đắc ngũ phong hoàn thập vũ
家家户户樂豐登     Gia gia hộ hộ lạc phong đăng
未知言行果悔尤     Vị tri ngôn hạnh quả hối vưu
不謀禄在敢他求     Bất mưu lộc tại cảm tha cầu
食眼此外空瘙癢     Thực miên thử ngoại không tao dạng
端的乹坤一贊疣     Đoan đích càn khôn nhất chuế vưu
兵車躁躪日侵尋当作侵  Binh xa táo lạn nhật xâm tầm
(đương tác xâm: "binh xa táo lạn nhật xâm xâm".
Cũng có nghĩa là "ngày dần dà".  

羽檄寥寥报捷音     Vũ hịch liêu liêu báo tiệp âm
憂辱秉彝渾未浅     Ưu nhục bỉnh di hồn vị thức
江湖廊庙此丹心     Giang hồ lang miếu thử đan tâm  
延夀承霑帝澤覃     Diên thọ thừa triêm đế trạch đàm  
疲牛老馬在包涵     Bì ngưu lão mã tại bao hàm
衰頹報補知何日     Suy đồi báo bổ tri hà nhật
未苑心弥似吐蠺     Vị tử tâm di tự thổ tàm
水流到海煑威鹽     Thủy lưu đáo hải chử thành diêm
潤下資生儘可兼     Nhuận hạ tư sinh tẫn khả kiêm
物理细推还尽性     Vật lý tế suy hoàn tận tính     
人臣終吉在劳謙     Nhân thần chung cát tại lao khiêm
感通易繫澤山咸     Cảm thông dị kích trạch sơn hàm
天地胚胎萬彙亟     Thiên địa phôi thai vạn vựng hàm
生化化生渾不己     Sinh hóa hóa sinh hồn bất dĩ
循環造物妙機緘     Tuần hoàn tạo vật diệu cơ giam.

 


See the source image

Dịch nghĩa:

BÀI THƠ ÔNG GIÀ NÓN LÁ BA MƯƠI
VẦN DẠY CHO CÁC CON
    (ngày này khai bút)  

Từng trải Nam Bắc lẫn Tây Đông  
Chẳng phụ công phu học vấn trong đời
Tóc và da của cha mẹ may không hề hấn gì
Vẻ vang khô héo nối tiếp nhau không cùng
Giường Tây ngồi cao đã quá ba năm
Lúc bĩ cực mới biết là có lúc thái lai
Già được phúc, còn khỏe nhưng chưa hưởng
Ơn lớn lao ưu dưỡng cho đến long chung
Thuyền quay về không vượt qua phá Tam Giang
Thương tổ nhớ quê chứa đầy lòng
Buồn bã lắm người lạnh lẽo thắp một ngọn đèn
Lửa báo hiệu chiến tranh ai đã hỏi tời bên cửa
Quanh gối cháu chắt vui chẳng rời 
 Xếp hàng nhỏ lớn tuổi so le nhau   
Mong sao khi lớn lên đều ngu và chậm chạp
Đó mới là nền móng phúc lộc của nhà ta
Dừng trượng đầu sông làm câu thơ Thức vi
Bóng cây mai giăng xiêng thưa thớt
Xưa nay sự vật không ổn định lâu dài
Than thở lúc quay xe trở về đã xế chiều
Theo di ngôn tin rằng có ơn phước cho kẻ ngu dại
Tụng đọc thi, thư và vẫn ở nơi xưa
Ứng mọi việc phù hợp với trời
Sau khi đều nhau thì lo cho phù hợp
Sợ hãi vì thân thế thuở Đào Lô
Tri thức hậu không có, từ một chữ ngu
Tai mắt đến tuổi già thì lãng và mờ
Tâm thần vẫn mơ nghe vâng dạ
Say trăm chén ngợi ca cho vua thọ như núi Nam
Họ hàng làm ruộng nương chưa hẳn đã mê muội
Chân thành xin bắt chước lời chúc hoa phong
Vua thành kính chăm chăm trong ngóng ngày đến
Tập yên lặng nơi nhà ven núi, cảnh cũng xinh đẹp
Năm ngoái còn có hứng vui cùng người dạo chơi
Gần đây chỉ sớm chiều làm bạn trong thư trai
Nghe nói cỏ bồng đã mọc đầy bờ nước   (câu23)

Danh lợi đã nguội lạnh cùng với tro lòng  
Yêu vật, dời hoa tay tự trồng lấy
Mưu cho tốt đẹp lại chẳng kết quả
Đào biếc và lửa lựu nở ngoài tường
Bản sắc của thư sinh nhận cho rõ
Lúc tuổi trẻ Vương Du đã lợi dụng khách
Đọc lại quẻ Khôn, theo gánh vác công việc
Không xong hai chữ gửi vào tâm và thân
Ở đời yêu nhất đó là thơ văn
Khi già nhàn hạ, lại có lòng siêng năng
Khiến miệng ngâm nga tùy theo ngòi bút
Vô tâm co duỗi tựa như mây bay
Thân thế sống gặp vào kỷ thứ tám
Nửa ở tại triều đình, nửa muốn điền viên
Nhọc nhằn rồi có ngày ngơi nghỉ
Vui tỏ đạo trời với cháu con
Tùng bách vẫn xanh, chịu được năm lạnh
Thấy vật nhớ người riêng ta trăn trở
Các bạn cũ ở phương xa, sau tiết gió sương 
Lòng cảm khái những năm ấy, làm thơ chưa dứt
Cây cỏ bò lan còn có thể cắt
Chia nỗi lo đời với vợ, quét sạch ngàn loại
Khốn khổ mới biết sẽ hướng theo trong sạch
Nuôi tánh thiện ban đầu, biết sẽ trở lại
Phàm việc cần biết có trước sau
Lão đã kể lại quá khứ và cái chưa đến
Suy nghĩ kỹ họa phúc là do con người gieo 

Còn so có khác chút ít mới là quyền tạo hóa  
Nhớ lại lúc truyền lô, tấu lên nhạc cửu tiêu
Cảnh tượng thái hòa, bút khó vẽ được
Cầu cho nay được hòa mục cả trong ngoài,
Gõ chậu đất ca trên đường, vãn hồi triều thịnh trị
Mỗi khi gặp được sản vật ngon của núi sông
Cùng bạn uống rượu nâng ly nhớ người giao du cũ
Đường đời chiến tranh, tin tức tha thớt
Khiến người say đức tựa như rượu nồng
Lúc còn mạnh khỏe mang khí phách hào hùng
Sóng gió lam chướng phải chịu đựng lao nhọc
Trời già đã cho con người phương tiện
Ngày đóng cổng lại ngủ yên
Nơi thư trai ngủ trưa xong dậy ca vang
Việc đời vừa đến cớ sao già
Nhiều người chìm nổi trong cảnh làm quan
Chí tang bồng lúc đầu cũng tiêu ma
Ngoài chốn lâm tuyền, việc rối bời
Phượng đẹp ngậm thư nhiều lúc đến nhà
Lục khắp ruột khô không có một tài khéo
Lòng nhàn hạ bị đám mây trắng ngăn che
Khí tượng hòa đồng vào mùa xuân   

Còn nghe chuyện cúng tiễn đầy đường 
Khắp Nam Bắc tiếng kèn Tây còn chưa dứt
Bao người say ngã giữa sa trường
Xuân mới gặp tha khách thêm một tuổi
Truyền đến nhân gian tựa như lão thành
Tự thẹn bàng quan không hiến người thay thế
Hằng năm ngẩng đầu trong ngóng thăng bình
Trước mắt nước biếc với non xanh
Mấy thuở đến thăm dừng gậy lại
Như đã hứa với cao xanh luôn trong ngóng
Dặn lại cho con cháu dựng ngôi đình vuông
Tháng bảy năm ngoái khổ vì nắng nóng
Năm nay lạnh rét lại lẫy lừng
Nguyện được gió hòa đưa mưa tới
Nhà nhà người người vui được mùa
Chưa biết ngôn hành có hối hận không
Chẳng mưu tính lợi lộc sao dám mong người khác
Ngoài chuyện ăn ngủ, không ngứa ngáy gì
Rõ ràng giữa trời đất còn một bệnh nhân
Xe lính rầm rầm ngày càng lắm (đổi là xâm)
Vắng vẻ vũ hịch báo tin thắng trận
Lo nhục giữ luân thường, hầu như là chưa rõ
Dù giang hồ hay lang miếu đều giữ tấm lòng son  

Thấm nhuần ơn kéo dài tuổi thọ mà vua đã ban  
Trâu mệt, ngựa già đều được ôm ấp
Thân thể yếu, biết ngày nào báo bổ được
Chưa chết, lòng còn như tằm nhả tơ
Nươc chảy ra biển, nấu thành muối
Giúp cho đời đủ mọi thứ
Suy xét kỹ về lý của vật, đều trở về trọn vẹn bản thể của mình
Người bề tôi cuối cùng tốt đẹp là ở chỗ lao nhọc và khiêm tốn
Lòng cảm thông dễ kích động đến ơn của núi đầm
Trời đất đã thai nghén bao gồm muôn dạng
Sinh hóa, hóa sinh mãi mãi không thôi
Tạo vật được tuần hoàn là then chốt nhiệm mầu .

 (120 câu)


Diễn thơ:

BÀI THƠ ÔNG GIÀ NÓN LÁ BA
MƯƠI VẦN DẠY CHO CÁC CON

(thoát dịch)

Nam Bắc Đông Tây từng trải rồi
Học hành không phụ, có trong đời
Tóc da cha mẹ chưa hề hấn
Khô héo vẻ vang đủ nổi trôi

Giường Tây ngồi đấy quá ba đông
Khi khổ mới hay lúc thái thông
Già có phúc mà chưa hưởng được
Lớn lao ưu dưỡng đến răng long

Thuyền quay không vượt phá Tam Giang
Thương tổ nhớ quê lệ muốn tràn
Ngọn nến buồn thiu đêm lạnh lẽo
Chiến tranh khói lửa sắp tràn lan

Quanh gối chắt chiu vui chẳng rời
Xếp hàng lớn nhỏ tuổi so đôi
Ước chi khi lớn ngu và chậm
Nền móng phúc nhà, ước vậy thôi

Dừng trượng đầu sông, hạ bút thơ
Nhành mai hé nụ lá hoa thưa
Xưa nay sự vật không bền vững
Than thở quay xe xế bóng dừa

Ơn phước:- di ngôn tặng kẻ ngu
Thi thư tụng đọc vẫn như xưa
Ứng phù như ý trời ban phát
Trùng hợp chia ra chẳng để thừa 

Thuở Đào Lô sợ vì thân thế
Tri thức không ngoài một chữ ngu
Tai mắt tuổi già thì tối lãng
Vâng dạ ghi tâm chẳng mịt mù

Say chén ngợi ca thọ núi Nam
Họ hàng nương ruộng hẳn mê man
Chân thành bắt chước lời hoa mỹ
Vua ngóng đăm đăm thứ lớp hàng

Nơi nhà ven núi cảnh xinh tươi
Năm ngoái còn ai thú dạo chơi
Nay chỉ sớm chiều vài bạn hữu
Cỏ bồng chằng chịt mọc hiên ngoài

Danh lợi đã nguôi lạnh với lòng
Vườn hoa sắc đổi tự tay trồng
Mưu cho tốt đẹp, không thành quả
Lửa lựu, đào xanh rực rỡ bông

Bản sắc thư sinh nhận rõ ràng
Vương Du lúc trẻ dụng khách sang
Quẻ Không theo gánh làm công việc
Hai chữ tâm thân cố gắng mang

Trong đời yêu nhất có văn thơ
Nhàn nhã, siêng năng chẳng thể ngờ
Mở miệng ngâm nga, tay vẫy bút
Tâm hồn thanh thản sắc mây lơ

Tám chục năm qua sống giữa đời
Nhọc nhằn khổ cực lẫn nhàn thơi
Triều đình lưu lại - ưa hưu trí
Vui với cháu con thuận đạo trời

Tùng bách vẫn xanh chịu lạnh lùng
Nhớ người trông vật dạ bâng khuâng
Phương xa bạn cũ sau sương gió
Cảm khái vô vàn khắc khoải tâm
 
Vườn ngoài thể cắt cỏ bò lan
Cùng vợ lo toan lắm việc làm
Gặp khốn mới suy ra hướng sạch  
Thiện lành sẽ trở lại tâm can

Phàm việc cần nên biết trước sau
Tương lai, quá khứ kế gần nhau
Người gieo họa phúc đều suy nghĩ
Tạo hóa quyền tô đậm nhạt màu

Nhớ lúc truyền lô nhạc cửu tiêu
Thái hòa cảnh tượng khó ghi điều
Cầu cho tốt đẹp trong ngoài cả
Thịnh trị vãn hồi ước bấy nhiêu

Sản vật núi sông mỗi khi gặp
Mời nhau cạn chén tưởng ngày xưa
Đường đời chinh chiến tin thưa thớt
Say đức còn hơn rượu thặng thừa
 
Lúc còn khỏe khí phách hào hùng
Sóng gió chướng lam chịu nấu nung
Phương tiện trời cho ngày tuổi hạc
Ngủ yên đóng cổng sướng vô cùng

Thư phòng, trưa thức giấc vang ca
Lắm việc dở dang - tuổi vội già
Chìm nổi lắm người đường hoạn lộ
Tang bồng khởi cuộc cũng tiêu ma

Ngoài chốn lâm tuyền, việc rối bời
Cánh thư nhận được đến nhiều nơi
Ruột khô tìm mãi không tài khéo
Nhàn nhã bạch vân che phủ rồi

Dung hòa khí tượng buổi vào xuân
Cúng tiễn còn nghe chuyện thì thầm
Nam Bắc tiếng kèn Tây rộn rịp
Sa trường say ngã sá nào thân

Gặp nhau xuân mới tuổi cao lên
Hàng lão, nhân gian lắm luận truyền
Tự thẹn không tìm người thế việc
Thanh bình ngóng mãi mỗi thường niên

Trông vời nước biếc với non xanh
Mấy thuở dừng chân lại hỏi thăm
Đã nguyện dốc lòng nên ngóng đợi
Đình vuông, dặn hậu thế xây thành

Tháng bảy năm rồi khổ nắng chai
Năm nay lạnh rét lẫy lừng đây
Gió hòa ước được đưa mây tới
Vui vẻ nhà dân lúa gạo đầy

Chưa biết ngôn hành hối hận không
Chẳng mưu lợi lộc, dám đâu mong
Chuyện ăn, chuyện ngủ đều êm ấm
Còn một bệnh nhân khắc khoải lòng

Ngày nhiều xe lính rộn ràng thêm
Thắng trận báo tin vũ hịch truyền
Lo nhục, luân thường chưa hiểu rõ
Giang hồ lăng miếu giữ lòng yên

Tuổi thọ vua ban được kéo dài
Ngựa già trâu mệt phải ôm hoài
Ngày nào báo đáp làm sao biết
Tại thế là còn tưởng vọng ngai

Muối từ nước biền góp nguồn sông
Đã giúp muôn nơi khắn khít lòng
Lý vật suy cùng về bản thể
Bề tôi tốt đẹp, lao nhọc công

Cảm vì ân trọng núi đầm xinh
Trời đất sản sinh vạn dạng  hình
Sinh hóa, hóa sinh không mỏi mệt
Tuần hoàn tạo vật nhiệm mầu kinh!

Hạ Thái Trần Quốc Phiệt
             Feb-2016



See the source image

 

 

 

Ý kiến bạn đọc

Vui lòng login để gởi ý kiến. Nếu chưa có account, xin ghi danh.