Tự Ví Mình Khi Nằm bệnh

Suốt tháng bò quanh ở xó giường
Làm thân con rệp nghĩ mà thương !
Xưa sao thẳng lối chân Kỳ Ký * 
Nay lại khom mình giữ kỷ cương !
Nếu muốn học người xưa thoát tục
Sao chưa làm chuyện thật phi thường ?
Thơ vô hình thức không cần học
Sao cứ khư khư giữ luật Ðường ?

huệThu 
 
****************

* Ngựa Kỳ, ngựa Ký còn được gọi là thiên lý mã, vì mỗi ngày chúng có thể chạy được hàng nghìn dặm.

Chuyện kể
Ngựa ký kéo xe muối (ký phục diêm xa)

 Có một người họ Tôn tên Dương, tự là Bá Nhạc, sống dưới đời Tần Mục công, rất có tài xem tướng ngựa. Một hôm ông đi qua vùng Ngu bản, gặp một con ngựa ký già bị người ta bắt kéo một xe muối lên núi Thái hàng. Móng nó duỗi ra, đầu gối nó khuỵu lại, mồ hôi rỏ xuống đầm đìa. Giữa dốc nó thụt lùi, ráng đội càng xe lên nhưng không lên được nữa. Bá Nhạc trông thấy, xuống xe, ôm đầu nó mà khóc, cởi áo mà phủ cho nó. Nó cúi đầu xuống mà phì hơi, ngưỡng cổ lên mà hí, tiếng hí động tới trời như tiếng kim tiếng thạch. Vì sao nó phản ứng như vậy? Vì nó biết Bá Nhạc là ngươi thông cảm cho tình cảnh của nó

************.

Đời nhà Đường, văn hào Hàn Dũ có bài Thiên lý mã, đại ý như sau:
Đời có Bá Nhạc rồi sau mới có thiên lý mã. Thiên lý mã thường có mà Bá Nhạc chẳng thường có. (Vì không có Bá Nhạc) Cho nên dù là danh mã thì cũng chỉ bị nhục nơi tay kẻ tôi tớ, chết nơi xó chuồng máng cỏ mà thôi, chẳng bao giờ được nổi danh thiên lý. Ngựa mà đi được hàng nghìn dặm, mỗi lần ăn thường hết một thạch thóc. Người nuôi nó không biết cái hay thiên lý của nó nên không cho nó ăn đầy đủ, do đó tài nghề giỏi dắn không xuất hiện ra được, dẫu muốn cùng ngựa thường so sánh còn chẳng được thay, làm sao cầu cái hay nghìn dặm cuả nó? Quất nó chẳng đúng phép, nuôi nó chẳng hợp với tài cuả nó, bắt nó hí mà không hiểu được ý cuả nó rồi than phiền rằng: “Thiên hạ không có ngựa” (Thiên hạ vô mã dã).

Than ôi! Kỳ thật không có ngựa ư?
Kỳ thật là không biết ngựa vậy!
(Ô hô! Kỳ chân vô mã da? Kỳ chân bất tri mã dã!).
Đời sau có thành ngử “Ký phục diêm xa” (Ngựa Ký kéo xe muối), ám chỉ những ngươi có tài năng mà không được ai biết tới hoặc không được dùng đúng chỗ.

****************