KHẬP KHIỄNG HAY KHÔNG KHẬP KHIỄNG?                   (Về bài viết  Hai Bài Thơ "Quê Hương" Hai Tâm Hồn Khác Biệt  của Châu Thạch) Từ Một Bình Luận Trên Facebook Mới đây nhà phê bình Châu Thạch có bài bình thơ Hai Bài Thơ Quê Hương - Hai Tâm Tình Khác Biệt đăng trên FB và vài trang web văn học. Hai bài thơ đó là Bài Học Đầu Cho Con của Đỗ Trung Quân và Quê Hương của Nguyên Lạc. CT đã nương theo tứ thơ để cảm nhận và sau đó, bằng văn tài sở trường của mình, diễn đạt một cách mạch lạc và bay bướm, tâm tình của hai tác giả. Lang Bạt, một bạn đọc Facebook đã viết một bình luận khá dài dưới bài viết Về Cách Hành Xử Của Một Nhà Bình Thơ của Nguyên Lạc trên FB, trong đó có câu: “Việc đem bài thơ Quê Hương (của Nguyên Lạc) để so sánh với (bài thơ của) Đỗ Trung Quân thật là khập khiễng.” (Mấy chữ trong ngoặc đơn là của PĐN) (1). Ý chị muốn nói giá trị nghệ thuật của hai bài thơ cách biệt quá xa, đặt cạnh nhau để so sánh rất khập khiễng, không cân xứng. Bình luận của chị Lang Bạt đúng hay sai? Nói khác đi, đặt hai bài thơ Quê Hương của Nguyên Lạc và Đỗ Trung Quân cạnh nhau để so sánh có khập khiễng không? Tôi không phải là người “ba phải” nhưng đọc bình luận của chị không hiểu sao lại nghĩ ra hai câu trả lời trái ngược nhau. Dĩ nhiên, có lý do để tôi nẩy ra ý nghĩ trái khoáy như thế. Xin viết ra đây như một câu chuyện văn chương để bạn đọc thưởng thức, và nếu có nhã hứng, góp ý hay bình luận. Câu Trả Lời Dựa Vào Bài Viết Của Châu Thạch Bình thơ là giúp người đọc trả lời 3 câu hỏi. What? (Viết gì?), How? (Viết thế nào?), và When? (Viết trong tâm cảnh nào?). CT không những đã trả lời mà còn tán rộng ra, và đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ đề ra cho bài viết của mình qua tiêu đề Hai Bài Thơ Quê Hương – Hai Tâm Tình Khác Biệt. Tuy nhiên, đọc bài viết thật kỹ tôi nhận thấy Châu Thạch không nói gì đến hai câu hỏi sau mà chỉ đặt trọng tâm câu trả lời của mình – là bài viết - ở câu hỏi thứ nhất. Khi lờ đi hai đặc tính quan trọng nhất để phân biệt  thơ với văn, anh tuy gọi chúng là “Hai Bài Thơ” nhưng thật ra, đã đối xử với chúng như là hai đọan văn, hai công cụ chuyển tải thông tin không hơn không kém. Chỉ nói đến chức năng truyền thông mà lờ hẳn đi chức năng nghệ thuật – tính thơ của bài thơ và tài thơ của thi sĩ - thì một tuyệt tác thi ca có khác gì một bài thơ của một người mới tập tành chọn chữ, so vần. Chính vì thế, trong bài viết của Châu Thạch, “hai bài thơ” đặt cạnh nhau rất cân bằng và bình thường, chẳng có gì là khập khiễng hết. Câu Trả Lời Dựa Vào Nghệ Thuật Thơ Của Hai Bài Thơ Đây không phải là những bài bình thơ “trường lớp” theo đúng trình tự một cách bài bản. Tôi sẽ chỉ đi thẳng vào những chỗ hay, chỗ dở rồi tổng hợp để bạn đọc hình dung được giá trị nghệ thuật của bài thơ một cách tương đối. Riêng phần tứ thơ, anh Châu Thạch đã phân tích và bàn luận quá kỹ nên tôi sẽ không nói tới nữa, trừ trường hợp thật cần thiết. Bài Học Đầu Cho Con Của Đỗ TRung Quân      1/ Đoạn Thơ Quá Xạo Nói đến bài thơ nổl tiếng này của Đỗ Trung Quân người đọc thơ sành điệu chắc khó có thể quên một đoạn thơ “xạo hết ga” của nhà thơ gốc Thanh Niên Xung Phong: Quê hương là gì hả mẹ? Mà cô giáo dạy phải yêu Quê hương là gì hả mẹ? Ai đi xa cũng nhớ nhiều. Với cái tựa Bài Học Đầu Cho Con, đoạn thơ là hai câu hỏi của đứa bé mới học lớp vỡ lòng hỏi mẹ sau khi được cô giáo dạy bài học đầu tiên. ĐTQ đã vô ý đặt 2 câu hỏi quá nặng ký vào miệng đứa bé mới 4, 5 tuổi. Độ xạo của đoạn thơ rất cao, nhưng rất may, theo tôi, không ăn sâu, bắt rễ vào tứ thơ nên chỉ là lỗi kỹ thuật, có thể bỏ đi hoặc sửa chữa khá dễ dàng.         2/ Thể Thơ Và Hội Chứng Nhàm Chán Vần  ĐTQ cho biết (2) BHĐCC có 2 lần được chính thức in ấn: Nguyên bản được chính thi sĩ phổ biến năm 1991 trong tập Cỏ Hoa Cần Gặp gồm 9 đoạn và phiên bản đăng trên báo Khăn Quàng đỏ năm 1986 được chị Việt Nga biên tập (bỏ 3 đoạn) còn 6 đoạn.Theo tôi, còn một phiên bản nữa; đó là lời của ca khúc Quê Hương do Giáp Văn Thạch phổ nhạc từ phiên bản năm 1986 (bỏ thêm 2 đoạn) còn 4 đoạn. Bài thơ viết theo thể thơ 6 chữ, trường thiên, nhiều đoạn, mỗi đoạn 4 câu.           a/ Nguyên bản: Gồm 9 đoạn, đọc đến mấy đoạn cuối đã chớm hội chứng nhàm chán vần.             b/ Phiên bản năm 1986: Chưa có HCNCV             c/ Lời bản nhạc Quê Hương của GVT: Không có HCNCV.      3/ Ngôn ngữ thơ: tượng hình, đẹp một cách bình dị, nhiều đoạn như là những bức tranh thơ.      4/ Cái Siêu Của Bài Thơ Chắc bạn đọc đã nghe nói “thi trung hữu họa” - có nghĩa là trong thơ có họa. Những câu thơ loại này thường được đánh giá cao vì có thể thấm nhập vào tâm hồn người đọc một cách tương đối dễ dàng. Người đọc rất ít phải dùng đến lý trí để “bắt” tứ thơ. Thí dụ:                                   Nắng Sài Gòn anh đi mà chợt mát Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông. (Áo Lụa Hà Đông, Nguyên Sa) Hình ảnh chàng trai sánh bước bên người yêu của mình mặc áo lụa Hà Đông giữa nắng Saì Gòn làm 2 câu thơ rất dễ hiểu, có thể đi vào lòng người đọc dễ dàng. Đó là nhờ tác dụng của “thi trung hữu họa”. Một thí dụ khác: Tôi đứng bên này sông Bên kia vùng địch đóng Làng tôi đấy xạm đen màu tiết đọng Tre cau buồn tóc rũ ướt mưa sương (Nhà Tôi, Yên Thao) Nhờ “thi trung hữu họa”, tác giả không cần dài dòng giải thích mà người đọc vẫn thấy – qua 4 câu thơ -khung cảnh chính làm nền cho bài thơ: Ngôi làng của người lính bên kia sông, đã bị quân địch chiếm đóng “xạm đen màu tiết đọng, tre cau buồn tóc rũ ướt mưa sương”, hiện ra rõ mồn một. Thi sĩ viết được những câu thơ “thi trung hữu họa” như trên đã được coi là cao tay. Nhưng có những câu thơ còn cao tay hơn nữa, cao đến mức siêu đẳng. Chúng ta thử đọc hai câu dưới đây: Lạc hà dữ cô vụ tề phi Thu thủy cộng trường thiên nhất sắc (Đằng Vương Các Tự, Vương Bột) (3) Dịch nghĩa: Ráng chiều rơi xuống cùng cánh cò đơn chiếc đều bay Làn nước sông thu với bầu trời kéo dài một sắc (Trần Trọng San) Ở đây không phải chỉ trong thơ có họa mà ngôn ngữ thơ đã hoàn toàn tan biến để hóa thân thành bức tranh tuyệt đẹp. Câu thơ “siêu” như thế này sẽ tự động thấm vào hồn người đọc mà không cần đến một mảy may sự “gạn đục khơi trong” của lý trí. Trong kho tàng thi ca của Việt Nam những bài thơ đạt được mức “siêu” như thế cực hiếm. Tôi tạm thời chỉ có thể đề cử bài Ông Đồ của Vũ Đình Liên. Bài thơ 6 đoạn thì có 5 đoạn đạt mức siêu tuyệt “thi hóa thân thành họa” (trừ đoạn cuối) (4) Bài Học Đầu Cho Con của ĐTQ cũng có mấy đoạn siêu tuyệt như thế. Khi phổ nhạc GVT đã bỏ đoạn đầu và thay cái tựa. Việc làm rất tinh khôn này đã chữa được chứng bệnh xạo của bài thơ. Sau đó ông lại còn mạnh tay cắt bỏ 2 đoạn khác, thay 2 câu cuối đoạn 4 bằng 2 câu đầu đoạn 5 (5) để ca khúc Quê Hương của ông trở thành một bộ tranh thơ về quê hương tuyệt đẹp. Với bộ tranh thơ đó ông đã giúp ĐTQ tâm tình với khán thính giả bằng Tiếng Người Chân Thật (6). Tuy chỉ có hai câu nhưng vì là tranh thơ nên “Lạc Hà Cô Vụ” đã được người Trung Hoa xem như một viên ngọc quý giá trong kho tàng văn học của nước họ. Để có được viên ngọc quý đó người Trung Hoa đã phải “đãi cát tìm vàng”, phải sục sạo cả bài Đằng Vương Các Tự hàng trăm câu mới tuyển được hai câu nổi tiếng đó. Trong khi Quê Hương của ĐTQ và GVT là cả một bộ ngọc 6 viên nằm lồ lộ trước mắt người thưởng ngoạn một cách nghệ thuật. Nói như thế để thấy tài thơ trác tuyệt của ĐTQ và công lao to lớn của GVT. Dĩ nhiên, có cả một chút tự hào về Thi Ca của nước nhà khi so sánh với Thi Ca Trung Hoa.      5/ Cảm Xúc Có người đặt câu hỏi “Phải chăng với 6 bức tranh thơ, ĐTQ đã bước tới cảnh giới của một thiền sư đạt đạo – cho cái tiểu ngã của mình hòa nhập với cái đại ngã của vũ trụ?” Tôi không nghĩ như vậy. Chúng ta thử đọc bài thơ Yên Hà Xứ của thiền sư Viên Minh: YÊN HÀ XỨ Đáo tận yên hà xứ Hồi đầu biệt nhất phương Mục tiền sơn thủy hạo Nguyệt hiện thảo đầu sương   Dịch thơ:   Thong dong tận cõi mù sa Quay đầu nhìn lại yên hà một phương Nước non hùng vĩ thân thương Lung linh trăng hiện giọt sương đầu cành.     Ở đây thiền sư mới đúng là đã “vất bỏ mọi tư ý tư dục để cái ngã của mình hòa nhập với vũ trụ - Thiên Địa Nhân hợp nhất. Đây có thể coi như một chứng đạo ca, một bài thơ thiền của người đạt đạo. ĐTQ đặt trọn tâm tình của mình vào một không gian nhỏ bé hơn: khung trời quê hương. Tâm tình ấy lớn quá, sâu đậm quá nên đã lấn át và loại bỏ tất cả những “ý, dục” khác để có thể “độc quyền”hóa thân vào những bức tranh quê tuyệt đẹp. Tuy nhiên, ĐTQ vẫn khác vị thiền sư một chút; tâm cảnh của thi sĩ vẫn có tư ý, tư dục; đó là tấm tình tha thiết của anh đối với quê hương, đất nước. Chút khác biệt ấy, tùy căn cơ, có thể chỉ một tầm tay với, nhưng cũng có thể mù xa vạn dặm.        6/ Đoạn Cuối Quá Dở Riêng đoạn cuối, tôi xin bỏ qua những bàn cãi có tính chính trị, để chỉ nói đến hiệu ứng văn chương. Ngay khi câu thơ: Quê hương mỗi người chỉ một xuất hiện, lý trí đã quay lại để làm nhiệm vụ của nó (xem có đúng là “mỗi người chỉ một” không), và cuộc đối thoại bằng Tiếng Người Chân Thật đã chấm dứt. Tôi cho đoạn cuối dở là dở ở chỗ đó. Là nguời thích bóng đá, tôi tưởng tượng ĐTQ - với đôi mắt tinh đời, chuyên nghiệp của mình - đã đi khắp nơi chiêu mộ được một dàn cầu thủ sáng giá. Nhưng phải chờ đến Giáp Văn Thạch - người có đôi mắt sắc sảo hơn – đã sàng lọc, tuyển lựa, mạnh dạn loại bỏ một số cầu thủ rất giỏi nhưng không hợp với đấu pháp mới của ông, Quê Hương (tuy vẫn còn một chút khiếm khuyết) đã trở thành một đội tuyển lừng danh, có thể so tài với bất cứ đội tuyển nào trên thế giới. Quê Hương của Nguyên Lạc Bài thơ Quê Hương của Nguyên Lạc có một số đặc điểm sau:      1/ Có một số câu thơ riêng, tâm trạng khác biệt, mới lạ, làm vẻ đẹp của khung trời QH thêm sống động phong phú, tình yêu quê hương thêm chút cay đắng, oán trách, gây thích thú cho độc giả. Thí dụ: Quê hương làm sao không nhớ? Dòng sông tuổi trẻ mênh mang Bần de. phóng đùng. nước mát Lặn tìm. chân bắt. la vang Bờ sông. chị khàn tiếng gọi Vết roi cha đánh. tím bầm!   Và:   Quê hương ta ơi... đừng nhớ! Muộn phiền, cay đắng mà thôi!   Cố quên, sao lòng vẫn nhớ! Quê hương nhớ lắm... người ơi!        2/ Sinh sau đẻ muộn:  Quê Hương của Nguyên Lạc được sáng tác sau BHĐCC của ĐTQ trên ba chục năm. Thường thì bài thơ ra đời sau hay bị xếp ở hạng dưới nếu có điểm gì đó giống bài thơ ra đời trước. Lý do: Trong thơ sự sáng tạo (ra cái mới) được khuyến khích tối đa.    Trong một đoạn trao đổi với Châu Thạch, Nguyên Lạc đã công nhận là viết bài thơ Quê Hương để trả lời ĐTQ, bày tỏ một vài điểm khác biệt trong tâm trạng của mình. Anh đã đạt được mục đích đó, nhưng đổi lại, ngay trong việc chọn đề tài, thể thơ, âm điệu, nhịp điệu, hình ảnh, bài thơ Quê Hương của anh như một cô gái đẹp lại chấp nhận cái kiếp lấy chồng chung, chấp nhận thân phận lẽ mọn vì là “kẻ đến sau”. Chỉ riêng điểm đó đã giảm giá trị của cô gái, và giải mã ẩn dụ, giảm giá trị của bài thơ khá nhiều.      3/ Bài thơ của NL dài đến 76 câu, thể thơ 6 chữ, âm điệu và nhịp ngắt đều đều, nên mặc dù có thay đổi cách gieo vần – lúc liên tiếp, lúc gián cách, có cả lúc lạc vận - hội chứng nhàm chán vần của bài thơ vẫn khá nặng.      4/ Bài thơ nhất khí liền mạch, có sóng sau dồn sóng trước theo dòng chảy của tứ thơ để cảm xúc tầng 3 - cảm xúc cao cấp nhất –  xuất hiện, nhưng do ý tưởng hơi bề bộn, thế trận chữ nghĩa xộc xệch nên dòng cảm xúc đó không đủ lớn mạnh để hình thành hồn thơ.   Quê Hương của ĐTQ và GVT là một bản nhạc có lời thơ siêu tuyệt - một bộ 6 bức tranh thơ đẹp một cách bình dị. Người đọc lặng ngắm 6 bức tranh thơ ấy sẽ có cảm giác thật mới lạ: Được thấy tâm tình yêu quê hương say đắm của tác giả tự động thấm nhập vào hồn mình, hoàn toàn tránh khỏi sự can thiệp của lý trí.  ĐTQ, bằng tài thơ của anh, cộng thêm sự giúp sức của GVT, đã để lại cho đời một tuyệt phẩm kết hợp cả Thơ Nhạc Họa. Tuyệt phẩm ấy đã cho phép tác giả và độc giả được giao tiếp với nhau bằng tiếng Người Chân Thật mà vì sức cuốn hút của cuộc sống, đã quên mất từ lâu. Quê Hương của Nguyên Lạc cũng là một bài thơ hay. Ngôn ngữ bình dị, đậm mùi Nam Bộ, cảm xúc dạt dào, tâm trạng phức tạp, so với BHĐCC của ĐTQ lúc chưa được phổ nhạc cũng đã nhiều phần bề bộn chữ nghĩa hơn. Nói theo ngôn ngữ bóng đá, NL cũng đi khắp nơi chiêu mộ cầu thủ nhưng anh tham quá. Trong số những cầu thủ anh đưa về có nhiều người giỏi, nhưng cũng có một số chỉ ở mức độ khá. Hơn nữa, trong số những cầu thủ giỏi lại có một số đá trùng vai (vị trí) nên việc gạt bỏ ít nhất 75% cầu thủ để có một đội tuyển hùng mạnh lại vượt quá khả năng của Nguyên Lạc. Bởi thế Quê Hương của Nguyên Lạc, theo tôi, rất cần một Giáp Văn Thạch, nhưng nhạc sĩ tài hoa đã không còn nữa. Trong số nhạc sĩ đương đại của Việt Nam có thể cũng có người có khả năng “chặt đông chém tây” để bài thơ Quê Hương của Nguyên Lạc thon gọn tới cái vóc dáng tối ưu của nó. Nhưng để người tài hoa gặp, rồi phải lòng với bài thơ, còn cần một chút duyên. Mà ngay cả khi đã có chút duyên ấy, thành phẩm đem so với với Quê Hương của ĐTQ và GVT về giá trị nghệ thuật cũng còn một khoảng cách rất xa. Tóm lại, bình thơ kiểu Châu Thạch, thơ chỉ là công cụ chuyển tải thông tin, chỉ khác nhau ở Ý, Tứ, còn thì bài nào cũng như bài nấy, đặt cạnh nhau chẳng có gì là khập khiễng hết. Còn nếu xét về Nghệ Thuật Thơ, câu bình luận “khập khiễng” của Lang Bạt trong trường hợp này đúng sai thế nào, bạn đọc chắc đã tự tìm được câu trả lời. Kết Luận Nhà phê bình văn học Nguyễn Hưng Quốc, trong bài Nghĩ Về Viết Lách: Phê Bình Cần Có Chủ Kiến đã viết:      Đánh giá cuốn sách này hay ư?   — Chuyện nhỏ!   Đánh giá tác giả kia viết hay ư?   — Cũng chỉ là chuyện nhỏ!   Cái lớn nằm ở đằng sau cái gọi là “hay” ấy.   Và đằng sau cái gọi là “hay” ấy chính là chủ kiến.                    XXXXXXXXXXXX     Nhà phê bình nào cũng cần có chủ kiến. Không có chủ kiến, tưởng là khách quan, nhà phê bình chỉ làm nô lệ cho truyền thống và theo đuôi quần chúng. Hắn có thể diễn đạt hay; nhưng cái hay ấy chỉ nhằm củng cố những điều mọi người đã biết. Quanh quẩn trong sân chơi của những cái-đã-biết, hắn rất dễ nhận được những tràng pháo tay, nhưng đó là những tràng pháo tay tống tiễn hắn vào cõi quên lãng.   Nhà phê bình phải có chủ kiến. Chính tính sáng tạo và độ quyết liệt trong chủ kiến sẽ là một trong những tiêu chí chủ yếu để đo lường tầm vóc một nhà phê bình. Châu Thạch là người rất nặng lòng với thi ca và bình tán thơ rất có duyên, nhưng trong các bài bình thơ của anh, theo tôi, còn thiếu một quan niệm thẩm mỹ, một số nguyên tắc có tính lý thuyết mà NHQ gọi là chủ kiến, để làm chỗ dựa cho những lời bình phẩm. Nếu Châu Thạch bổ túc đuợc điều thiếu sót đó thì tôi tin anh sẽ tiến rất xa trên đường đi tìm cái đẹp của thơ – con đường đã lấy của anh rất nhiều thời gian, công sức, nhưng bù lại, đã đem lại cho anh nhiều niềm vui và hứng thú. Phạm Đức Nhì nhidpham@gmail.com phamnhibinhtho.blogspot.com CHÚ THÍCH: 1/ https://www.facebook.com/stevngy50 2/ Nhà Thơ Đỗ Trung Quân Và Ca Khúc Quê Hương, Mặc Lâm http://www.rfa.org/vietnamese/news/programs/LiteratureAndArts/Friendly-chat-with-poet-do-trung-quan-and-the-popular-opinion-about-his-poem-que-huong-mlam-10052008105607.html 3/ http://www.thivien.net/V%C6%B0%C6%A1ng-B%E1%BB%99t/%C4%90%E1%BA%B1ng-V%C6%B0%C6%A1ng-c%C3%A1c-t%E1%BB%B1/poem-FT3LNnXR5KVN9HD70_hBOw 4/ Ông Đồ: Những Bức Tranh Thơ http://t-van.net/?p=15359 5/ GVT đã bỏ 2 câu của đoạn 4 (phiên bản 1986): Là hương hoa đồng cỏ nội Bay trong giấc ngủ đêm hè rồi lấy 2 câu đầu của đoạn 5, đổi chữ “thềm” thành “hè” để câu thơ khỏi lạc vận: Quê hương là đêm trăng tỏ Hoa cau rụng trắng ngoài hè Hai câu này mới chính là “thi hóa thân thành họa”; còn 2 câu trước - diễn tả mùi hương – nên không thể “nhập” và tan biến vào tranh được. GVT rất tinh và rất tài trong sửa đổi này. 6/ Khi thơ biến thành họa người đọc có thể tiếp nhận nội dung trực tiếp (như xem một bức tranh) mà không cần đến lý trí. Vắng mặt lý trí, “cái tôi văn hóa” sẽ rút lui để nhường chỗ cho “cái tôi đích thực” – tác giả và độc giả có cơ hội giao tiếp với nhau bằng Tiếng Người Chân Thật. PHỤ LỤC: 1/ Bài Học Đầu Cho Con – nguyên bản (1991) Quê hương là gì hả mẹ Mà cô giáo dạy phải yêu? Quê hương là gì hả mẹ Ai đi xa cũng nhớ nhiều?                                      Quê hương là chùm khế ngọt Cho con trèo hái mỗi ngày Quê hương là đường đi học Con về rợp bướm vàng bay   Quê hương là con diều biếc Tuổi thơ con thả trên đồng Quê hương là con đò nhỏ Êm đềm khua nước ven sông   Quê hương là cầu tre nhỏ Mẹ về nón lá nghiêng che Là hương hoa đồng cỏ nội Bay trong giấc ngủ đêm hè   Quê hương là đêm trăng tỏ Hoa cau rụng trắng ngoài thềm Tiếng ếch râm ran bờ ruộng Con nằm nghe giữa mưa đêm   Quê hương là bàn tay mẹ Dịu dàng hái lá mồng tơi Bát canh ngọt ngào tỏa khói Sau chiều tan học mưa rơi   Quê hương là vàng hoa bí Là hồng tím giậu mồng tơi Là đỏ đôi bờ dâm bụt Màu hoa sen trắng tinh khôi   Quê hương mỗi người đều có Vừa khi mở mắt chào đời Quê hương là dòng sữa mẹ Thơm thơm giọt xuống bên nôi   Quê hương mỗi người chỉ một Như là chỉ một mẹ thôi Quê hương nếu ai không nhớ Sẽ không lớn nổi thành người.    2/ Bài Học Đầu Cho Con – phiên bản 1986 Quê hương là gì hở mẹ  Mà cô giáo dạy phải yêu  Quê hương là gì hở mẹ  Ai đi xa cũng nhớ nhiều  Quê hương là chùm khế ngọt  Cho con trèo hái mỗi ngày  Quê hương là đường đi học  Con về rợp bướm vàng bay  Quê hương là con diều biếc  Tuổi thơ con thả trên đồng  Quê hương là con đò nhỏ  Êm đềm khua nước ven sông  Quê hương là cầu tre nhỏ  Mẹ về nón lá nghiêng che  Là hương hoa đồng cỏ nội  Bay trong giấc ngủ đêm hè  Quê hương là vàng hoa bí  Là hồng tím giậu mồng tơi  Là đỏ đôi bờ dâm bụt  Màu hoa sen trắng tinh khôi  Quê hương mỗi người chỉ một  Như là chỉ một mẹ thôi  Quê hương nếu ai không nhớ... 3/ Lời của ca khúc Quê Hương. Quê hương là chùm khế ngọt  Cho con trèo hái mỗi ngày  Quê hương là đường đi học  Con về rợp bướm vàng bay  Quê hương là con diều biếc  Tuổi thơ con thả trên đồng  Quê hương là con đò nhỏ  Êm đềm khua nước ven sông  Quê hương là cầu tre nhỏ  Mẹ về nón lá nghiêng che Quê hương là đêm trăng tỏ Hoa cau rụng trắng ngoài hè  Quê hương mỗi người chỉ một  Như là chỉ một mẹ thôi  Quê hương nếu ai không nhớ Sẽ không lớn nổi thành người QUÊ HƯƠNG   Ôi lịch sử những dòng đời cay nghiệt, Những tự hào hoá giải với oan khiên.(Trần Kiêm Đoàn)   Quê hương có gì để nhớ Mà sao nước mắt lưng tròng?   1. Quê hương. chiếc đò nho nhỏ Qua sông. kham khổ từng ngày Thân me vai gầy. gánh khổ Thương con. chịu nổi đắng cay   Quê hương còn đầy thương nhớ Ngoại nhai tóm tém trầu cay Mẹ mày. thằng cháu mất dạy Rong chơi lêu lỏng suốt ngày   Quê hương làm sao không nhớ? Cầu tre lắc lẻo sáng mai Đường vui. trống trường réo gọi Cây cao. chim hót từng bầy   Chia nhau từng viên đạn nhỏ Bịt mắt. kiếm tìm. Ai đây? Chia nhau nỗi lo thầy gọi Nhói đau. thước khẽ bàn tay Chia nhau trái me keo ngọt (+) Chia nhau từng tiếng cười đầy   Quê hương làm sao không nhớ? Dòng sông tuổi trẻ mênh mang Bần de. phóng đùng. nước mát Lặn tìm. chân bắt. la vang Bờ sông. chị khàn tiếng gọi Vết roi cha đánh. tím bầm!   2. Quê hương đỏ màu phượng vĩ Hè sang. ve sầu khóc vang! Tạ từ. lời ca ly biệt Buồn trao lưu bút. lệ tràn! Biết rồi mùa sau gặp lại? Hay rồi đôi ngả ly tan!   Quê hương. buồn vui gác trọ Thả hồn. giọng Khánh Ly khàn Chia nhau. chút đầu thuốc vụn Khói bay. theo khúc tình tan   3. Bao năm đời này vẫn nhớ Xuân nao. thay đổi phận người! Bể dâu. biệt ly. mong đợi! Khổ đau thay thế nụ cười!   ” Bàn tay. làm nên tất cả Sức người. sỏi đá thành cơm ” Trăm năm. lời này vẫn nhớ! Bao năm. thắt cổ con người!   Khô cằn. ” thằng Trời. Đảng thế ” Giờ làm mưa gió được chưa? ” Trăm năm. trồng con người mới ” Mười năm. đủ dối lòng người!   Bao năm chém tre đẵn gỗ Bạn bè. chết không nắm mồ! Mẹ già vượt đồi núi khổ Thăm con. lệ đổ đôi dòng! Con ơi. vợ con Kiều đó Bán thân. lo giúp cho chồng! Chữ Trinh. thôi đành phụ bạc! Đoạn trường. con biết hay không?!   4. Bao năm đời này vẫn nhớ Đêm thâu. xuôi mái theo dòng Người đi. không lời từ biệt Buồn ơi. tím biếc dòng sông!   Quê hương ta ơi. thôi nhé! Buồn ơi. nước mắt lưng tròng! Rặng cây quê hương mờ bóng Có còn gặp lại được không?   5. Quê hương hoài mong thương nhớ Cô thân. lưu lạc phuơng người Chiều nay. nhớ dòng sông ấy Lục bình hoa tím hoài trôi!   Quê hương ta ơi …đừng nhớ! Muộn phiền. cay đắng mà thôi!   Cố quên. sao lòng vẫn nhớ! Quê hương nhớ lắm… người ơi! Quê hương còn gì để nhớ? Buồn ơi. nước mắt lưng tròng!   Quê hương sẽ còn để nhớ? Quê hương đáng nhớ không người?! Nguyên Lạc