+++++++

Hải nguyệt (Nhâm dần)

Hải kiệu khan minh nguyệt,
Thương mang luyện ảnh đa；
Bất tri hương quốc dạ,
Hạo phách phục như hà？

Trương Hoàng Ngôn

+++++++

Hải kiệu 海嶠: núi cạnh bờ biển.
Thương mang 蒼茫: mênh mông, không bờ bến.
Luyện ảnh 練影: màu sáng trắng của mặt trăng và sóng.
Hạo phách 皓魄: chỉ ánh sáng trăng.

+++++++


海月（壬寅）

海嶠看明月，
蒼茫練影多；
不知鄉國夜，
皓魄復如何？

張煌言
詩詞索引張煌言-五絶

+++++++


Trăng biển (Nhâm dần 1662)

Trăng sáng nhìn từ non biển,
Mênh mông trắng đẹp biết bao;
Không biết đêm nay quê cũ,
Nguyệt kia soi chiếu thế nào?

phanlang

+++++++

+++++++

Tuyệt mệnh thi

Ngã niên thích ngũ cửu,
Phục phùng cửu nguyệt thất.
Đại hạ dĩ bất chi,
Thành nhân vạn sự tất.

Trương Hoàng Ngôn

+++++++

Ngũ cửu: 5x9 = 45 tuổi (sinh năm 1620, chết năm 1664).

Đại hạ: căn nhà lớn, đây chỉ quốc gia.

Tác giả sinh ngày 8 tháng 7 năm 1620, mất ngày 25 tháng 10 năm 1664 tức ngày 7
tháng 9 âm lịch năm 1664 ( ngày Ất Mùi tháng Giáp Tuất năm Giáp Thìn).

Thành nhân 成仁: thành tựu nhân đức: vì chính nghĩa mà hy sinh thân mình.

Không thành công cũng thành nhân.

+++++++

絕命詩

我年適五九，
復逢九月七。
大廈已不支，
成仁萬事畢。

張煌言
詩詞索引張煌言-古風3

+++++++

Thơ tuyệt mệnh

Gặp ngày bảy tháng chín,
Tuổi vừa đúng bốn lăm.
Quốc gia hết chống đỡ,
Thành nhân vạn sự xong.

phanlang

+++++++

+++++++

Truy mộ nhị thủ（ giáp ngọ ） kỳ nhất

Quốc nạn khu nhân xuất,
Gia khuynh đãi tử quy.
Khả năng ma mặc thuẫn,
Kỳ nại lãnh ban y！
Kim cách tam niên lệ,
Băng sương thốn thảo huy.
Phát phu tuy bất hủy,
Do hận cố viên phi.

Trương Hoàng Ngôn

+++++++

Ma mặc thuẫn 磨墨盾: mài bằng những chỗ lồi lõm của khiên, thuẫn, ý nói có thể
gánh vác việc lớn khi đất nước gặp chuyện khẩn cấp hoặc chiến tranh.

Kỳ nại 其奈: vô nại, vô kham, không thể chịu được.

Ban y 斑衣: áo có vằn vện như hổ báo của những đoàn tinh binh thiện chiến.

Kim cách 金革: chiến tranh.

Băng sương thố thảo huy 冰霜寸草暉: tấm lòng thương nhớ mẹ già cũng nguội lạnh
vì mãi lo việc nước.

+++++++


追慕二首（甲午） 其一

國難驅人出，
家傾待子歸。
可能磨墨盾，
其奈冷斑衣！
金革三年淚，
冰霜寸草暉。
髮膚雖不毀，
猶恨故園非。

張煌言
詩詞索引張煌言-五律1

+++++++

Truy niệm 1 (giáp ngọ 1654)


Nước nguy khiến người ra giúp,
Nhà nghiêng chờ con trở về.
Khả năng mài bằng mặt thuẫn,
Thờ ơ trách nhiệm đáng chê!
Lệ rơi ba năm chinh chiến,
Lạnh tình thương mẹ mấy bề .
Tóc da tuy chưa hư phá,
Hận xa vườn cũ chốn quê.

phanlang

+++++++

+++++++

Liễu sao thanh

Vô số giang san,
Hà nhân đoạn tống,
Vũ ám yên man；
Cố quốc oanh hoa,
Cựu gia yến tử,
Nhất dạng lan san.

Thử thân nguyên thị thiên ngoan,
Mộng hồn đáo xứ dã gian quan.
Bạch phát kính trung,
Thanh bình hạp lý,
Hòa lệ tương khan.

Trương Hoàng Ngôn

+++++++

Liễu sao thanh 柳梢青: tên điệu từ, còn có tên khác như “Lũng Đầu nguyệt 隴頭
月”, “ Ngọc thủy minh sa 玉水明沙”, “Tảo xuân oán 早春怨” v.v..., thường dùng bài
“Liễu sao thanh-Ngô Trung 柳梢青-吳中” của Tần Quán 秦觀 làm mẫu mực. Bài từ
"Liễu sao thanh" gồm hai đoạn, đoạn đầu 24 chữ, 3 vần bình, đoạn thứ hai 25 chữ,
cũng 3 vần bình. Toàn bài gồm 49 chữ. Bài trên của Trương Hoàng Ngôn, 3 vần
bình của đoạn đầu là : San 山, Man 蠻, San 珊; 3 vần bình đoạn sau là :
Ngoan 頑, Quan 關, Khan 看.

Đoạn tống 斷送: từ ngữ nầy có nhiều nghĩa khác nhau qua nhiều giai đoạn,
thời Đường Tống nghĩa chung là tống tiễn, quên việc gì đó qua một thời gian,
chẳng hạn trong bài :

Du thành nam thập lục thủ - Khiển hứng 游城南十六首-遣興 của Hàn Dũ 韓愈 như sau:

Đoạn tống nhất sinh duy hữu tửu,
Tầm tư bách kế bất như nhàn.

斷送一生惟有酒，
尋思百計不如閑。

全唐詩卷343_77

Quên đi cuộc sống trong chốc lát chỉ có cách uống rượu,
Tìm ý tứ, ý nghĩa cuộc đời, một trăm cách không có gì bằng nhàn.

Nhưng đến thời Minh, Thanh, cận đại thì "Đoạn tống" lại còn có nghĩa là táng
thất, hủy diệt (sinh mệnh, tiền đồ, quốc gia ...), mất mát. Trong bài trên vì
thấy đất nước đã mất vào tay người Mãn Châu, tác giả dùng đoạn tống theo nghĩa đó.

Lan san 闌珊: suy tàn, linh lạc, gian nan, khốn quẫn...

+++++++


柳梢青

無數江山，
何人斷送，
雨暗煙蠻；
故國鶯花、
舊家燕子，
一樣闌珊。

此身原是天頑，
夢魂到處也間關。
白髮鏡中、
青萍匣裏，
和淚相看。

張煌言
詩詞索引張煌言-詞

+++++++


Liễu sao thanh

Núi sông rộng lớn biết bao,
Ai từng phá nát ai giao tay người.
Khói sương man ám mưa rơi,
Vàng oanh nước cũ nhiều thời đùa hoa.
Đâu còn yến tổ mái nhà,
Nay thành một dạng tiêu ma phế đường.

Thân nầy vốn sẵn ngoan cường,
Chốn quan san giấc mộng thường ghé chơi.
Soi gương tóc trắng tơi bời,
Cánh bèo trong hộp không nơi ra ngoài.
Lệ rơi lòng chẳng nguôi ngoai.

phanlang

+++++++

+++++++

Khô ngư quá hà khấp（Đinh dậu）

Khô ngư quá hà khấp,
Đạo thượng dương hầu ấp;
Thử phương giới tộc nan dữ lập.

Trương Hoàng Ngôn

+++++++

Khô ngư quá hà khấp : là một Tạp khúc ca từ 雜曲歌辭 thuộc Nhạc phủ 樂府 xuất hiện
đầu tiên từ thời Hán, được lưu truyền trong dân gian đến nhiều đời sau.

Cá bị bắt phơi khô đưa qua sông, hối hận khóc gào, trách mình không cẩn thận để
dính câu, dính lưới. Vì vậy cá muốn cảnh báo với đồng bọn cùng tôm cua phải tiểu
tâm dè chừng kẻo bị bắt. Ý cũng khuyên người phải thận trọng để tránh hoạ hoạn.

Dương hầu 陽侯: giúp Phục Hy cai trị có sáu nhân vật (Phục Hy lục tá 伏羲六佐),
trong đó Dương Hầu 陽侯 coi về sông biển, tức chỉ thần sóng 波濤之神.

Giới tộc 介族: động vật dưới nước có vỏ như tôm, cua, rùa, ba ba ...

+++++++


枯魚過河泣

枯魚過河泣，
道上陽侯揖；
此方介族難與立。

張煌言
詩詞索引張煌言-古風1

+++++++


Cá khô qua sông khóc (Đinh dậu 1657)

Cá khô qua sông khóc gào,
Thần sóng đưa tay vẫy chào;
Tôm cua ngồi đứng nhấp nhô.

phanlang

+++++++

+++++++

Xúc chức (Tân sửu)

Xúc chức xúc chức,
Vi ngâm khuê tịch.
Vĩ phụ kinh thu,
Đình cơ thái tức.
Chức kiêm khổ đoản,
Chức khoáng khổ mật；
Vạn lũ thiên ti,
Chức bất thành si.

Trương Hoàng Ngôn

+++++++

Xúc chức 促織: con dế, tức Tất suất 蟋蟀, còn có những tên khác như: Khúc khúc
蛐蛐, Dạ minh trùng 夜鳴蟲, Tướng quân trùng 將軍蟲 ...

Thái tức 太息: tức thán tức 嘆息: thở dài, buồn bã, thất vọng.

+++++++


促織（辛丑）

促織促織，
微吟閨夕。
緯婦驚秋，
停機太息。
織縑苦短，
織纊苦密；
萬縷千絲，
織不成疋。

張煌言
詩詞索引張煌言-四言

+++++++


Con dế (Tân sửu 1661)

Dế mèn dế mèn,
Tối kêu phòng khuê.
Thu kinh thiếu phụ,
Ngừng dệt tái tê.
Dệt khổ lụa dày,
Dệt đau lụa ngắn;
Vạn sợi ngàn tơ,
Khi nào đủ hẳn.

phanlang

+++++++

+++++++

Lữ sầu (Đinh dậu)

Cố viên hoa hậu dĩ tân di,
Mộng tự tinh chung thế tự di；
Nhạn khứ yến lai tương tiếu ngữ,
Hà niên khách tử thị quy kỳ？

Trương Hoàng Ngôn

+++++++

Hoa hậu 花候: mùa hoa.

Tinh chung 惺忪: ngủ mơ tỉnh dậy nhưng vẫn còn mô hồ, chưa khôi phục ý thức.

Nhạn khứ yến lai: chỉ mùa xuân, chim nhạn bay lên miền bắc, chim yến xuất
hiện trong hoa xuân.

+++++++


旅愁（丁酉）

故園花候已辛夷，
夢自惺忪涕自洟；
雁去燕來相笑語，
何年客子是歸期？

張煌言
詩詞索引張煌言-七絶2

+++++++


Sầu đất khách (Đinh dậu 1657)

Mùa hoa vườn cũ tân di,
Mơ hồ mộng tỉnh mắt mi lệ tràn;
Người cười, yến nhạn kêu vang,
Năm nào khách mới về làng xưa thăm?

Phanlang

+++++++

+++++++

Kinh Ô Giang nhị thủ (Kỷ hợi) kỳ nhất

Sở ca thanh lý bá đồ không,
Thất mã quy lai thế tự hùng；
Tứ bách niên dư Viêm hỏa đoạn,
Thùy tri Long Chuẩn nhất trùng đồng！

Trương Hoàng Ngôn

+++++++

Tứ bách niên dư Viêm hỏa đoạn: nhà Hán lấy biểu tượng lửa làm đức vượng nên
được gọi là Viêm Hán 炎漢, cai trị hơn 400 năm, từ 206 BC-8 (Tây Hán) và từ
25 -220 (Đông Hán).

Long Chuẩn 隆準: chỉ Hán cao tổ Lưu Bang 漢高祖劉邦.

Trùng đồng 重瞳: mắt có hai con ngươi, trong lịch sử Hoa chỉ có 8 người sau:

1. Thương Hiệt 倉頡: vua nhà Thương tạo ra chữ viết,
2. Ngu Thuấn 虞舜: vua hiếu thuận và biết thiện nhượng ( nhường ngôi),
3. Trùng Nhĩ 重耳: Tấn Văn Công đứng đầu Ngũ bá thời Xuân Thu,
4. Hạng Vũ 項羽: sức mạnh vô địch, được xưng là Tây Sở bá vương 西楚霸王,
5. Lữ Quang 呂光: vua nước Hậu Lương, đánh chiếm khắp miền Tây Vực thời
Thập lục quốc 十六國,
6. Cao Dương 高洋: người thành lập nước Bắc Tề,
7. Ngư Câu La 魚俱羅: danh tướng nhà Tuỳ,
8. Lý Dục 李煜: vua nước Nam Đường 南唐, thời Ngũ đại thập quốc 五代十國,
là văn học gia và từ gia nổi tiếng.

Không có Lưu Bang.

Những người có 2 con ngươi (giống hình số 8 nằm ngang) là những người có bịnh mắt.

+++++++


經烏江二首（己亥） 其一

楚歌聲裏霸圖空，
匹馬歸來勢自雄；
四百年余炎火斷，
誰知隆準一重瞳！

張煌言
詩詞索引張煌言-七絶2

+++++++


Qua Ô Giang kỳ 1 (Kỷ hợi 1659)

Mộng bá vương, tan trong lời ca Sở,
Ngựa quay về, toan mở thế hùng xưa.
Nhà Hán mất, bốn trăm năm Viêm hoả,
Hai con ngươi, Cao tổ điểm luận thừa.

phanlang

+++++++

+++++++

Chiêu Triệu hữu ẩm thiền viện

Thanh tửu kim triêu mãi bách hồ,
Nghĩ yêu giai khách túy đồ tô；
Ngọc San đảo xứ nhân tranh khán,
Khả hữu liên thành nhất bích vô？

Trương Hoàng Ngôn

+++++++

Thanh tửu 清酒: rượu quý xưa dùng để cúng, đây chỉ rượu ngon.

Đồ tô 屠蘇: tên một loại rượu, theo phong tục cổ dùng để uống vào ngày tết,
nhằm tránh bịnh hoạn ôn dịch, cũng có tên là Tuế tửu 歲酒; truyền thuyết do
danh y Hoa Đà 華佗 thời Hán mạt chế, rượu được ngâm các vị thuốc như: đại
hoàng, bạch truật, quế chi, phòng phong, hoa tiêu, ô đầu, phụ tử v.v...

Ngọc san đảo xứ: ý nói người say liêu xiêu giống núi Ngọc nghiêng ngả. Lấy
tích Trúc Lâm thất hiền Sơn Đào 山濤 nói về Kê Khang 嵇康: cao lớn như cây tùng
đứng một mình, khi say giống núi Ngọc sắp đổ. 山公（山濤）曰：”嵇叔夜（嵇康字）之
為人也，巖巖若孤松之獨立；其醉也，傀俄（巍峨）若玉山之將崩。”

+++++++


招趙友飲禪院

清酒今朝買百壺，
擬邀佳客醉屠蘇；
玉山倒處人爭看，
可有連城一璧無？

張煌言
詩詞索引張煌言-七絶3

+++++++


Mời bạn Triệu uống ở thiền viện

Hồ rượu trăm tiền mua sáng nay,
Để mời khách quý đến cùng say;
Ngả nghiêng núi Ngọc người tranh ngắm,
Ngọc bích liên thành có ở đây?

phanlang

+++++++

+++++++

Trường tương tư

Phẩm dao sanh,
Án ngân tranh,
Hoán vũ di cung vô hạn tình,
Thu thiên bất khẳng minh.

Kỷ canh canh,
Kỷ tinh tinh,
Bán thị thương thanh dữ chuỷ thanh,
Ki nhân hòa mộng thinh.

Trương Hoàng Ngôn

+++++++


長相思

品瑤笙，
按銀箏，
換羽移宮無限情，
秋天不肯明。

幾更更，
幾星星，
半是商聲與徵聲，
羈人和夢聽。

張煌言
詩詞索引張煌言-詞

+++++++


Nhớ nhau hoài

Bấm tranh bạc,
Thổi ngọc sanh,
Chuyển cung đổi vũ đượm tình biết bao,
Trời thu mờ tối hanh hao.

Hết từng canh,
Sao rụng xanh,
Nửa thương nửa chuỷ kết thanh điệu hoà,
Mộng người đất khách nghe xa.

phanlang

+++++++

+++++++

Ức Tây Hồ

Mộng lý tương phùng Tây Tử Hồ,
Thùy tri mộng tỉnh khước mô hồ；
Cao phần Vũ Mục liên trung túc,
Thiêm đắc tân phần nhất tọa vô？

Trương Hoàng Ngôn

+++++++

Tây Hồ: cũng được gọi Tây Tử Hồ tại Hàng Châu Chiết Giang 杭州浙江.

Vũ Mục 武穆: tức Nhạc Phi 岳飛 (1103-1142), nhà quân sự, chiến lược, trung
thần thời Nam Tống, sau khi chết được truy tặng thụy hiệu Vũ Mục, có mồ bên
cạnh Tây Hồ, Hàng Châu.

Trung túc 忠肅: trung thành, tận tụy, cung kính.

+++++++


憶西湖
夢裏相逢西子湖，
誰知夢醒卻糢糊；
高墳武穆連忠肅，
添得新墳一座無？

張煌言
詩詞索引張煌言-七絶2

+++++++


Nhớ Hồ Tây

Đến Hồ Tây Tử trong mơ,
Tỉnh ra vẫn mãi vật vờ lung linh.
Mồ cao Vũ Mục trung trinh,
Xây thêm phần mới cho mình được chăng ?

phanlang

+++++++

+++++++

Trương Hoàng Ngôn 張煌言 (1620—1664): tự Huyền Trước 玄著, hiệu Thương Thủy 蒼水,
quê Ngân Huyện 鄞縣, Chiết Giang 浙江 (nay thuộc Ninh Ba 寧波, Chiết Giang),
thi nhân, tướng thời Nam Minh. Đỗ cử nhân đời Sùng Trinh 崇禎, làm quan đến
Binh bộ thượng thư Nam Minh. Năm 1645 khi Nam Kinh thất thủ vào tay quân
Thanh, cùng Tiền Túc Nhạc 錢肅樂 khởi binh chống lại. Sau theo Lỗ Vương Chu Dĩ
Hải 魯王朱以海, liên lạc phối hợp với Trịnh Thành Công 鄭成功, Lý Trường Tường
李長祥 kháng Thanh, thân suất quân đội đánh chiếm hơn 20 thành tỉnh An Huy 安
徽. Năm 1664 ( Khang Hy tam niên), khi Vĩnh Lịch đế 永曆帝, Lỗ Vương 魯王, Trịnh
Thành Công lần lượt chết, thấy không còn thời cơ, ông giải tán nghĩa quân, về ẩn
cư tại Huyền Áo 懸嶴, Nam Điền 南田 (nay nằm phía nam núi Tượng Sơn 象山, Chiết
Giang 浙江). Cùng năm ấy bị bắt, hành hình tại Hàng Châu, lúc lâm hình có làm
một bài "Tuyệt mệnh thi 絕命詩", sau được tặng thụy hiệu Trung Liệt 忠烈 ( năm
1776 Càn Long tứ thập nhất niên). Thơ văn chất phác, bi tráng, hầu hết tả sự
chiến đấu cùng lòng yêu nước. Trương Hoàng Ngôn cùng Nhạc Phi 岳飛, Vu Khiêm
于謙 được xưng "Tây Hồ tam kiệt 西湖三傑". Sáng tác có "Trương Thương Thủy tập
張蒼水集".

+++++++