+++++++

Lưu Cơ 劉基 (1311-1375) tự Bá Ôn 伯溫, quê huyện Thanh Điền 青田縣, tỉnh Chiết
Giang 浙江省 (nay là huyện Văn Thành 文成縣, tỉnh Chiết Giang ), là chính trị
gia, văn học gia, khai quốc công thần triều Minh. Đỗ tiến sĩ năm 1333 (Nguyên
Thống nguyên niên 元統元年 nhà Nguyên) lúc mới 23 tuổi, nhưng vì chiến tranh,
binh hoang mã loạn nên ở nhà 3 năm. Năm 1336 (triều Nguyên) nhậm huyện thừa tại
Cao An 高安縣丞, Giang Tây 江西, làm việc cần mẫn nghiêm chỉnh, tìm cách tiêu trừ
cường hào ác bá thông đồng với tham quan nhũng nhiễu người dân. Cường hào oán
hận, hối lộ quan trên để hại Lưu Cơ, nên ông từ chức về quê Thanh Điền. Năm 1343
triều đình trưng triệu ông xuất nhậm chức Giang Chiết nho phó đề cử 江浙儒副
提舉 (chuyên về văn hoá, học chánh), kiêm Hành tỉnh khảo thí quan 行省考試官
(chủ khảo thi ở tỉnh). Sau nhân tố cáo một viên chức Giám sát ngự sử, quan
trong triều bao che, trách cứ nên ông viết thư xin từ chức, làm việc chỉ 1
năm. Ông đến Đan Đồ 丹徒 rồi Hàng Châu 杭州 cư trú cùng các bạn hữu văn thơ,
đến năm 1352 ông cùng vợ con trở về quê trước khi Từ Thọ Huy 徐壽輝 công hãm
Hàng Châu, triều đình lại gọi ông ra nhậm Giang Chiết tỉnh nguyên soái phủ đô
sự 江浙省元帥府都事, nhiệm vụ chính là giúp chính quyền địa phương bình định
tiêu diệt đạo tặc một dải Chiết Đông, đặc biệt là Phương Quốc Trân 方國珍. Lưu
Cơ chủ trương phải xử lý anh em Phương Quốc Trân để răn đe, nhưng Tả thừa Thiếp
Lý Thiếp Mộc Nhi 帖裏帖木兒 muốn chiêu an, anh em họ Phương đầu hàng triều
đình, nhận quan chức, hối lộ cấp trên tìm cách hại Lưu Cơ. Lưu Cơ phải xin từ
chức về quê, bắt đầu bất mãn triều Nguyên hủ bại tham nhũng.
Năm 1360 được Chu Nguyên Chương 朱元璋 triệu ông đến Ứng Thiên (Nam Kinh) làm
mưu thần, lúc bấy giờ Chu Nguyên Chương còn lệ thuộc vào “Tiểu Minh vương Hàn
Lâm Nhi 小明王”韓林兒”, ông thuyết phục Chu tách rời Hàn Lâm Nhi, tự lập thế lực
riêng, dùng hai chữ “Đại Minh 大明” làm quốc hiệu để có chính nghĩa và kêu gọi
nhân dân ủng hộ. Ông chủ trương tập trung binh lực đánh Trần Hữu Lương 陳友
諒, Trương Sĩ Thành 張士誠 là hai thế lực đáng gờm. Lúc bấy giờ Trần Hữu Lượng
đánh chiếm Thái Bình (huyền Đang Đồ 當塗縣, An Huy 安徽),khí thế rất lớn, muốn
tiến về đông, các tướng dưới trướng khuyên Chu Nguyên Chương hoặc đầu hàng,
hoặc lánh đi chiếm núi Chung Nam làm căn cứ. Chu lưỡng lự bất quyết, hỏi ý kiến
Lưu Cơ, Lưu Cơ nói cả hai cách lánh đi hoặc đầu hàng cuối cùng cũng bị tru
diệt, chỉ loạn lòng quân hiện nay, lại cho rằng thế lực Trần Hữu Lượng tuy mạnh
nhưng như lửa rơm, không có căn bản, nay nên lợi dụng sự kiêu ngạo tự mãn của y,
dụ vào trận địa phục kích, dùng nhàn đánh mệt, chắc chắn sẽ tiêu diệt được và
có thể lập nên nghiệp đế. Chu nghe theo và đánh thắng Trần Hữu Lượng trên hồ Bà
Dương. Năm 1368, sau khi tiêu diệt Trần Hữu Lượng và Trương Sĩ Thành cùng đánh
lui được quân Nguyên, Chu Nguyên Chương lên ngôi tại Ứng Thiên (Nam Kinh hiện
nay), lấy quốc hiệu Đại Minh, phong Lưu Cơ làm Ngự sử trung thừa 御史中丞 kiêm
Thái sử lệnh 太史令, năm 1370 (Hồng Vũ năm thứ 3) phong Hoằng văn quán học sĩ
弘文館學士, Khai quốc công thần 開國功臣, Tư thiện đại phu 資善大夫, Thượng hộ
quân 上護軍, Thành ý bá 誠意伯. Sau khi Chu Nguyên Chương lên ngôi, Lưu Cơ đưa
trình tất cả kế hoạch về quân đội, nông thương cũng như thuế má được chuẩn
thuận, Minh thái tổ đi tuần hành Biện Lương (Khai Phong), giao cho Lưu Cơ và
Tả thừa tướng Lý Thiện Trường 左丞相李善長 giúp hoàng thái tử giữ kinh đô Ứng
Thiên. Nhận thấy đời Tống Nguyên kỷ luật lỏng lẻo nên mới sinh phe đảng hối lộ và
mất nước. Lưu Cơ muốn có chế pháp nghiêm minh hơn, áp dụng cho tất cả quan viên,
nếu ai phạm pháp sẽ tấu cáo lên hoàng thái tử quyết định. Nhân Trung thư tỉnh
đô sự Lý Bân 中書省都事李彬 tham lam tư lợi, dung túng thuộc hạ ăn hối lộ, Lưu
Cơ bắt tội, Lý Thiện Trường tư sủng Lý Bân, thỉnh cầu khoan dung, Lưu Cơ không
chấp nhận, sai người cưỡi ngựa xuống Biện Lương trình lên Minh thái tổ. Được
phê chuẩn, Lưu Cơ cho chém Lý Bân dưới đàn cầu mưa. Từ đó Lý Thiện Trường có ác
cảm với Lưu Cơ và tìm cách vu cáo hãm hại. Nhân cầu đảo mãi mà trời không mưa
nên tấu bảo đó là lỗi của Lưu Cơ vì chém người dưới đàn cầu mưa kinh động đến quỷ
thần. Tuy nhiên về sau Lý Thiện Trường phạm nhiều lỗi nhưng Lưu Cơ vẫn binh vực
khiến Minh thái tổ ngạc nhiên hỏi tại sao Lý năm lần bảy lược vu cáo mà vẫn
binh vực. Lưu Cơ nói nếu thay thế chức thừa tướng của Lý Thiện Trường sẽ gây
nhiều hậu quả không tốt, giống như đánh sập cột nhà chính sẽ làm lung lay cả
ngôi nhà. Hơn nữa chuyện xích mích giữa họ Lý và họ Lưu là chuyện cá nhân, phải
để việc nước lên trên việc nhà. Vì ngay thẳng nghiêm minh nên bị nhiều người
ghét, trong đó có thừa tướng Hồ Duy Dung 胡惟庸, nhưng Lưu Cơ vẫn không bị hại,
vẫn giữ một lòng trung với triều đình. Lưu Cơ viết rất nhiều, từ quân sự, chính
trị, kế sách chiến thuật, chiến lược đến canh nông điền địa, thương mại và văn
học. Tác phẩm văn học có "Thành Ý bá văn tập 誠意伯文集" 20 quyển, gồm phú , tao ,
thi , từ hơn 1600 bài, có những bài ưa thích như "Xuân tàm 春蠶", "Ngũ nguyệt
thập cửu nhật đại vũ 五月十九日大雨", "Lữ hứng 旅興", "Giới lộ ca 薤露歌" "Mỹ nhân
thiêu hương đồ 美人燒香圖", "Thục quốc huyền 蜀國弦", "Lương phủ ngâm梁甫吟" v.v...

+++++++

+++++++

Đại Đê khúc

Đại Đê nữ nhi nhan như hoa,
Đại Đê đê thượng vô hào gia.
Đông gia nữ tác tây gia phụ,
Phu năng trạo thuyền nữ cô tửu.
Xuân khứ thu lai niên phục niên,
Sanh ca tử khốc trường tương thủ.
Quân bất kiến:
Tương Dương nữ nhi giá Kinh Châu,
Tràng chung kích cổ phanh phì ngưu.
Lâu thuyền nhất khứ vô hồi nhật,
Hồng lệ không tuỳ giang thuỷ lưu.

Lưu Cơ

+++++++

Đại Đê 大堤: con đê lớn tại thành Tương Dương 襄陽, Hồ Bắc 湖北. Đại Đê khúc là
tên khúc hát trong Nhạc phủ thi tập 樂府詩集, thuộc Thanh thương khúc 清商曲,
Tương Dương nhạc 襄陽樂.

+++++++


大堤曲

大堤女兒顏如花，
大堤堤上無豪家。
東家女作西家婦，
夫能棹船女沽酒。
春去秋來年復年，
生歌死哭長相守。
君不見：
襄陽女兒嫁荊州，
撞鍾擊鼓烹肥牛。
樓船一去無回日，
紅淚空隨江水流。

劉基
詩文索引劉基-樂府5

+++++++


Khúc hát Đại Đê

Đại Đê gái đẹp như hoa,
Đại Đê trai chẳng tài ba, chậm chầy.
Gái đông làm vợ trai tây,
Gái chuyên bán rượu trai hay chèo thuyền.
Xuân đi thu tới niên niên,
Sống ca, chết khóc lưu truyền từ xưa.
Về đây anh đã thấy chưa,
Gái Tương Dương được gả về Kinh Châu.
Khua chuông đánh trổng mổ trâu,
Thuyền hoa đi mất biết đâu ngày về.
Lệ hồng xuôi nước sông quê...

phanlang

+++++++

+++++++

Đề Lục Phóng Ông mại hoa tẩu thi hậu

Quân bất kiến:
Cối Kê Sơn Âm mại hoa tẩu,
Mại hoa đắc tiền tức mãi tửu.
Đông phương nhật xuất chiếu tử mạch,
Thử tẩu dĩ tác tuý hương khách.
Phá ốc hàm tinh tịch tác môn,
Thấp huỳnh sanh táo hoa mãn viên.
Ngũ canh phong điên vũ thanh ác,
Bất ưu ốc đảo ưu hoa lạc.
Mại hoa tẩu,
Đãn nguyện tứ hải vô trần sa,
Hữu nhân mại tửu nhưng mại hoa.

Lưu Cơ

+++++++

Lục Phóng Ông: Lục Du 陸游 (1125－1210),
tự Vụ Quan 務觀, hiệu Phóng Ông 放翁,
nhà văn học, sử học, thi nhân ái quốc thời Nam Tống.

+++++++


題陸放翁賣花叟詩後

君不見：
會稽山陰賣花叟，
賣花得錢即買酒。
東方日出照紫陌，
此叟已作醉鄉客。
破屋含星席作門，
溼螢生竈花滿園。
五更風顛雨聲惡，
不憂屋倒憂花落。
賣花叟，
但愿四海無塵沙，
有人賣酒仍賣花。

劉基
詩文索引劉基-古風2

+++++++


Đề sau bài thơ Ông già bán hoa của Lục Phóng Ông

Anh thấy không:
Cối Kê có một ông già,
Sơn Âm thường đến bán hoa qua ngày.
Bán xong mua hết rượu ngay,
Uống đến say xỉn lăn quay trên đồng.
Mặc cho trời mọc phương đông,
Màn trời chiếu đất cũng không nhằm nhò.
Hoa đầy vườn, đóm khắp lò,
Suốt đêm gió lớn mưa to nhạt nhoà,
Không lo nhà sập, lo hoa.
Hỡi ông già bán hoa,
Chỉ mong bốn biển chẳng phong ba,
Để người bán rượu và bán hoa.

phanlang

+++++++

+++++++

Phát An Nhân dịch

Kê minh phát sơn dịch,
Thiên hắc lộ di hiểm.
Yên thụ xuất viên thanh,
Phong chi lạc huỳnh điểm.
Giang thu khí chuyển viêm,
Chướng thấp vân nan liễm.
Trữ lập san vũ lai,
Khách sầu phân nhiễm nhiễm.

Lưu Cơ

+++++++

An Nhân dịch 安仁驛: trạm dịch An Nhân tại đông nam huyện Phân Nghi 分宜縣,
tỉnh Giang Tây 江西省, cuối đời Sùng Trinh 崇禎 bỏ.

+++++++


發安仁驛

雞鳴發山驛，
天黑路彌險。
烟樹出猿聲，
風枝落螢點。
江秋氣轉炎，
嶂溼雲難斂。
佇立山雨來，
客愁紛冉冉。

劉基
詩文索引劉基-古風10

+++++++


Khởi hành từ trạm An Nhân

Gà gáy rời trạm dịch,
Trời tối đường đi khó.
Vượn kêu cây vẫn mờ,
Đốm bám cành trước gió.
Sông thu trời nóng dần,
Núi ướt mây đây đó.
Cứ đứng mãi chờ mưa,
Khách buồn hồn bỏ ngỏ.

phanlang

+++++++

+++++++

Sơ thực tân lang

Tân lang hồng bạch văn,
Bao dĩ thanh phù lưu.
Dịch lại khuyến ngã thực,
Khả dĩ chướng lệ ưu.
Sơ kinh thứ sinh giáp,
Tiệm nhược kích tại hầu.
Phân phân hoa mãn nhãn,
Sầm sầm vựng mông đầu.
Tương nghi ngộ tịch độc,
Phục tưởng trí vô do.
Sao sao nhiệt thượng diện,
Khinh hãn như châu lưu.
Thanh lương triệt phế phủ,
Thô uế vô tiêm lưu.
Tín tri Ân Vương ngữ,
Minh huyễn tật nãi sưu.
Tam phục tăng vĩnh thán,
Thư chi di bằng trù.

Lưu Cơ

+++++++

Lưu Cơ đã ăn trầu lần đầu cùng Uất Vĩnh Hoà 鬱永和 tại một trạm dịch ở miền nam.

+++++++


初食檳榔

檳榔紅白文，
包以青扶留。
驛吏勸我食，
可已瘴癘憂。
初驚刺生頰，
漸若戟在喉。
紛紛花滿眼，
岑岑暈蒙頭。
將疑誤腊毒，
復想致無由。
稍稍熱上面，
輕汗如珠流。
清涼徹肺腑，
粗穢無纖留。
信知殷王語，
瞑眩疾乃瘳。
三復增永嘆，
書之遺朋儔。

劉基
詩文索引劉基-古風10

+++++++


Lần đầu ăn trầu cau

Hạt cau vằn trắng đỏ,
Có lá trầu bao bọc.
Lính trạm bảo tôi ăn,
Để tránh bị chướng độc.
Trước tiên nhói trên má,
Dần dần nóng cổ họng.
Mắt hoa mờ nhấp nháy,
Đầu váng muốn xây xẩm.
Lại không biết vì đâu,
Tưởng như bị ngộ độc.
Mặt từ từ nóng lên,
Mồ hôi chảy thành dòng.
Thông suốt tận phế phủ,
Uế khí cũng mất tăm.
Lời Ân Vương tin tưởng,
Đầu váng trị chẳng nhầm.
Dùng ba lần thêm phục,
Viết gửi lại tri âm.

phanlang

+++++++

+++++++

Vọng hành nhân

Triêu thính can thước minh,
Mộ kiến đăng hoa kết.
Thước minh đăng kết vô định kỳ,
Kính lý thanh vân khán thành tuyết.
Nhân sinh bách tuế nan trường bảo,
Thiên thượng cô loan hải trung lão.
Thao thao thệ thuỷ bất hồi tây,
Chước chước thu hoa kỷ thì hảo.
Nhất triêu phục nhất triêu,
Nhất tịch phục nhất tịch,
Chỉ khủng quân tâm niệm thiếp thì,
Thiếp thân dĩ tác sơn đầu thạch.

Lưu Cơ

+++++++

Can thước 乾鵲: tức hỉ thước 喜鵲, chim khách báo điềm vui.

Đăng hoa 燈花: Đèn kết hoa, báo điềm tốt.

+++++++

望行人

朝聽乾鵲鳴，
暮見燈花結。
鵲鳴燈結無定期，
鏡裡青雲看成雪。
人生百歲難長保，
天上孤鸞海中老。
滔滔逝水不回西，
灼灼秋花幾時好。
一朝復一朝，
一夕復一夕，
只恐君心念妾時，
妾身已作山頭石。

劉基
詩文索引劉基-樂府2

+++++++


Mong ngóng người đi xa

Sáng nghe chim khách hót vang,
Đến chiều lại thấy đèn tàn kết hoa.
Khách kêu đèn kết, thời xa,
Tóc mây thành tuyết trắng nhoà gương soi.
Trăm năm khó trải đời người,
Chim loan đơn lẻ trên trời già thay.
Nước trôi chẳng trở về tây,
Hoa thu rạng rỡ được nay mấy lần.
Ngày ngày tối tối qua dần,
Khi chàng nhớ đến thiếp thân mỏi mòn.
Thiếp thành đá đứng đầu non.

phanlang

+++++++

+++++++

Giang Nam khúc

Giang Bắc thuỳ dương vị bạo nha,
Giang Nam thuỷ lục vạn trùng hoa.
Bắc nhân tận đạo Giang Nam hảo,
Giang Nam tài đáo tiện vi gia.

Kim Lăng hảo thị đế vương châu,
Thành hạ Tần Hoài thuỷ bắc lưu.
Trù trướng Giang Nam cựu hoa nguyệt,
Nữ nhi tận tác bắc ca âu.

Tiền Đường thắng địa tác Nam đô,
Hoàn ỷ như vân ải quảng đồ.
Tưởng đắc Yên sơn phong tuyết dạ,
Đoạn hồn tương ngữ oán Tây Hồ.

Đào Diệp độ đầu xuân thuỷ bình,
Mạc giao thành thượng hiểu oanh thanh.
Trung nguyên vô hạn anh hùng lệ,
Tịnh nhập Giang nam tống biệt tình.

Sinh trưởng Ngô nông bất ký xuân,
Hương âm toàn cải đạp kinh trần.
Nha đầu tiểu kỹ tương ôi toạ,
Chúng lý căng khoa thị bắc nhân.

Vô tình bạch nhật khứ như toa,
Hữu hạn thanh xuân khả nại hà.
Giang Bắc phong sa nhân trụ thiếu,
Giang Nam canh đạo nhạn lai đa.

Động Đình hồ sắc bích ư lam,
Tiêu Tương nhật dung hoa dục hàm.
Hoàng Hạc lâu trung lưu túy khách,
Lãn nhân thiên khí thị Giang Nam.

Lưu Cơ

+++++++


江南曲

江北垂楊未爆芽，
江南水綠萬重花。
北人盡道江南好，
江南才到便為家。

金陵好是帝王州，
城下秦淮水北流。
惆悵江南舊花月，
女兒盡作北歌謳。

錢塘勝地作南都，
紈綺如雲隘廣途。
想得燕山風雪夜，
斷魂相語怨西湖。

桃葉渡頭春水平，
莫教城上曉鶯聲。
中原無限英雄淚，
並入江南送別情。

生長吳儂不記春，
鄉音旋改踏京塵。
丫頭小伎相偎坐，
眾里矜誇是北人。

無情白日去如梭，
有限青春可柰何。
江北風沙人住少，
江南秔稻鴈來多。

洞庭湖色碧於藍，
瀟湘日融花欲酣。
黃鶴樓中留醉客，
懶人天氣是江南。

劉基
詩文索引劉基-樂府12

+++++++


Khúc hát Giang Nam

Liễu Giang Bắc chưa mọc mầm,
Giang Nam sông biếc khắp vùng nở hoa.
Dân bắc muốn xuống làm nhà,
Vì Giang Nam đẹp thái hoà hiền lương.

Kim Lăng là đất đế vương,
Tần Hoài hướng bắc chảy nương bên thành.
Thời hoa nguyệt cũ buồn tênh,
Gái Giang Nam hát ca rành bắc phương.

Nam đô đất đẹp Tiền Đường,
Lụa là khắp lối toả hương mây vờn.
Khác chi gió tuyết Yên sơn,
Lời đau hồn nát bởi hờn Hồ Tây.

Bến Đào Diệp nước xuân đầy,
Thành cao oanh hót tàng cây một vùng.
Trung nguyên bao lệ anh hùng,
Xuống Giang Nam để tiễn tình biệt ly.

Như ta chẳng biết xuân thì,
Giọng quê đổi, bụi kinh kỳ tạp ô.
Kề bên kỹ nữ hoa nô,
Nghe khoe rằng chúng các cô bắc kỳ.

Thoi đưa ngày trắng trôi đi,
Thanh xuân ngắn ngủi việc gì không vui.
Giang Bắc người ít, gió vùi,
Giang Nam lúa gạo tới lui nhạn hồng.

Động Đình sắc biếc rồi lam,
Tiêu Tương trời tốt hoa hàm nụ ngây.
Lầu Hoàng hạc giữ khách say,
Thói cho người nhác, nơi nầy Giang Nam.


phanlang

+++++++